5-sterren oase in Antwerpse binnenstad

TEKST Wouter Peeters
FOTOGRAFIE Caféine (Thomas De Bruyne)

De historische gebouwen en tuinen van het Botanic Sanctuary Antwerp Hotel situeren zich nabij de welbekende Kruidtuin. Gesteund op historische vooronderzoeken, hebben de architecten getracht om de bouwhistorische elementen correct en integer te interpreteren. Een respectvolle benadering van de bestaande gebouwen, aangepast aan een complex hospitality-programma, stonden hierbij centraal. Evenwicht werd gevonden tussen de conservatie van het erfgoed enerzijds en de toevoeging van eigentijdse gebruikselementen anderzijds.

“De opdracht was als het herop blinken van een doffe parel”, stelt Kristl Van Zundert, partner bij AIDarchitecten. “Zonder ‘speciale effecten’, maar met de juiste ingrepen om een nieuwe ontmoetingsplek in het hart van de stad te creëren.”

Complexe vierkante meters

AIDarchitecten (Westmalle) werd drie decennia geleden opgericht, telt twaalf medewerkers en is in heel België actief. Herbestemming en reconversie zijn specialisaties van dit architectenbureau. AIDarchitecten voerde eerder projecten uit voor Eric De Vocht, zaakvoerder/architect van Iret Development.

Van Zundert: “Omdat ook hij architect is en met Gerd Van Zundert, mijn man en partner van AIDarchitecten, een professionele klik heeft, ontstond een synergie tussen beide.” Nadat Iret Development van Stad Antwerpen een erfpacht voor de realisatie van het Botanic Sanctuary Antwerp Hotel kreeg toegewezen, werd AIDarchitecten als studiebureau aangezocht.

In samenspraak met Iret Development, verzorgde AID-architecten de brainstorming van het masterplan, opmetingen, ontwerpen, bouwaanvragen en uitvoeringsplannen. Coördinatie, budget-controle, het aansturen van onderaannemers en vergelijkbare zaken nam projectontwikkelaar Iret Development voor zijn rekening. “Wij concentreerden ons dus uitsluitend op de architecturale kant. Gelet op het omvangrijke aantal vierkante meters en de complexiteit daarvan, volstond dat ruimschoots!”, lacht Van Zundert.

Honderdjarige erfpacht

De historische achtergrond van het Sint-Elisabethgasthuis gaat terug tot 1238. De kapel en de gotische ziekenboeg werden in de 15de eeuw toegevoegd. Een tweede ziekenboeg, een altaar en enkele woongebouwen volgden een eeuw later. In de 17de eeuw werden het klooster en de pastorie gerenoveerd en aanpalende gebouwen opgetrokken. Tijdens de Franse Tijd ging het klooster voor de bijl en kwamen de gebouwen in handen van het Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn (OCMW) dat zijn hoofdzetel op de site vestigde. Hoewel de Antwerpse OCMW-afdeling er eind 20ste eeuw al congres- en vergaderinfrastructuur had, realiseerden de politieke beleidsverantwoordelijken zich dat dergelijke zaken beter aan professionele privé-spelers werden overgelaten. Zo kwam Iret Development in beeld, gespecialiseerd in de ontwikkeling van grootschalige, complexe binnenstedelijke vastgoedprojecten. De groep ontwikkelde al meer dan 1.000.000 m² aan beeld-bepalende vastgoedprojecten in België.

Voor het beheer van de 20.000 m² grote Botanic Sanctuary Antwerp Hotel-site, ging Iret Development in 2017 een erfpachtovereenkomst met een looptijd van 99 jaar aan. Nog datzelfde jaar werd de grootschalige renovatie aangevat. Het bureau Erfgoed en Visie werd aangesteld voor het gedeelte beschermde en gesubsidieerde werken.

Aanbouwen, oplap- en timmerwerk

“Toen we in de zomer van 2017 de studie Botanic Sanctuary Antwerp Hotel aanvatten, wekte de site, ondanks zijn historische grandeur, toch voornamelijk een muffe, verouderde en sombere indruk”, herinnert Van Zundert zich. “Het geheel was dichtgeslibd door de vele verbouwingen en aanbouwen.”

De oorspronkelijke architectuur en het interieur werden ontdaan van aanbouwen, oplap- en timmerwerk. Snel werd duidelijk dat dit project een aaneenrijging van plekken zou worden met elk hun eigen uitstraling en beleving. Eisen van de dienst Erfgoed en Stad Antwerpen werden gebalanceerd met de economische haalbaarheid. Nieuwe programmadelen, zoals de nieuwbouw spa, noopten tot diepgaand overleg met de Stad en Monumentenzorg.

De bestaande en beschermde architecturale gedeelten werden waar mogelijk in hun oorspronkelijke authenticiteit bewaard. Afzonderlijke bouwblokken werden door middel van elegante en lichte serreconstructies met elkaar verbonden, met een detaillering geïnspireerd op de originele wintertuin-luifel van het 19de-eeuwse gasthuis. Door deze toevoegingen ontstonden buitenruimtes die het belevingscontact met de interne tuinen optimaliseerden, de gebouwen opnieuw lieten ‘ademen’ en de integratie van nieuwe functies en programma’s mogelijk maakten.

Waar mogelijk werden de oude gebouwen heringericht met respect voor hun originele functies. Naast de 108 hotelkamers, suites en spasuites, verdeeld over vijf historische gebouwen, omvat het domein 18 volledig uitgeruste zalen voor conferenties, vergaderingen en evenementen met een totale oppervlakte van 2.450 m². Zoals een auditorium met 300 plaatsen (inclusief regiekamer en vertaalcabines), een 440 m² ruime event-hall, de ontwijde 15de-eeuwse Lieve-Vrouwenkapel, en twee kloosterkeukens als private diningruimtes.

Hedendaagse dakkapellen waarborgen natuurlijke lichtinval en uitzicht op historische torens rondom. Nieuwe doorgangen en trapgehelen ontsluiten verdiepingen en voorzien in vluchtwegen voor de brandveiligheid. Van Zundert: “Dankzij een nieuw gegraven gangenstelsel zijn ook ondergronds alle gebouwen nu met elkaar verbonden en onderkelderd. Een echt huzarenstuk. Tijdens de graafwerken had een archeologisch studiebureau er verschillende maanden de handen vol aan.”

Wabi sabi-inrichting

“Alle ruimtes, de externe restaurants uitgezonderd, werden door ons kantoor ingericht”, aldus Van Zundert. “De decoratie van de hotelkamers, met een knipoog naar het botanische, net als in de rest van het complex, gebeurde in overleg met Maryse Odeurs, de echtgenote van de bouwheer. Elke kamer is anders, niet alleen qua afmetingen, maar ook qua tijdloze inrichting en decoratie. Bij een nieuwbouw kan men de copy/paste-methode toepassen, maar in dit geval was het de architect die zich aan de kamer aanpaste. Vast meubilair en verlichting, op maat ontworpen, zijn sober en hedendaags opgevat. In de ontbijtzaal werden de zitbankruggen als bloemvormen geconcipieerd. Zij verlenen de zaal intimiteit en zijn ook akoestiek bevorderend. De ontbijtzaalgordijnen hebben een vogelmotief, terwijl her en der etnische decoratie-elementen opduiken.”

Overal werd steevast geopteerd voor eerlijke, authentieke materialen: natuursteen, warme houtsoorten, oude verftechnieken en fijne stofferingen, waaronder linnen. Aardse kleurtinten refereren naar de natuur als inspiratiebron. Van Zundert: “De bouwheer benoemt de interieurkeuze als een ‘wabi sabi-benadering’: een Japanse esthetische filosofie die de schoonheid van imperfectie, vergankelijkheid en onvolledigheid waardeert. We respecteerden de imperfectie van de architectuur en hebben niet getracht die te verbloemen. The perfect imperfection.”

Spa van 1.000 m²

De enige nieuwbouw, de spa als archetype van een wintertuin, is in het hart van de site geworteld. De bestaande tuinmuur van de oude orangerie vormt de sokkel van het spagebouw. Het harmonieuze evenwicht tussen hout, natuursteen en glas, zorgt voor architectuur met een duurzame functionaliteit en elegante esthetiek. De 1.000 m² grote spa bestrijkt drie verdiepingen en omvat een panoramisch 18 m lang zwembad, infraroodligstoelen, waterbedden en cocoonruimtes. Het saunagedeelte bestaat uit een historisch geïnspireerd stoombad, panoramische Finse sauna, thermale ruimte, ijsfontein, zout- en mineraalsauna, textielsauna, jacuzzi en botanische douchebeleving. De foyer bevindt zich op de benedenverdieping. In de spa-bistro geniet men van het uitzicht op het zwembad en de omgeving. De technische consultancy werd door het Oostenrijks bureau Schletterer verzorgd.

Puzzelen in de Antwerpse binnenstad

“Vandaag lijkt het Botanic Sanctuary Antwerp Hotel een vanzelfsprekendheid, maar het was echt een hele opgave om de oude gebouwen zowel constructief als bouwfysisch tot de hedendaagse standaard te brengen én de eenvoud en samenhang te bewaren”, zegt Van Zundert. “Het was puzzelen in de volste betekenis van het woord. Alle stukjes moesten perfect in elkaar passen, waaronder ook de eisen voor onder meer toegankelijkheid, circulatie en brandveiligheid.” De aanleg van een ondergronds keldernetwerk in het drukke centrum van een stad was vanuit technisch oogpunt geen evidentie, maar de integratie van technieken en akoestiek waren de grootste uitdaging.

Bijna 4 jaar werd er met vijf architecten voltijds aan dit project gewerkt. “Door de directheid in de samenwerking met de opdrachtgever en vaklui werd de term ‘bouwmeester’ opnieuw actueel”, besluit Van Zundert. “Dat het hele traject in goede synergie verliep, is ongetwijfeld te danken aan de professionaliteit en inbreng van de opdrachtgever. Door blijvend te zoeken naar de juiste bezieling, werd mede door hem een parel in Antwerpen herop geblonken.”