Amstelkerk Amsterdam: Van noodkerk tot kantoor

Stadsherstel Amsterdam restaureert monumenten en beeldbepalende panden, om deze vervolgens her te bestemmen en te verhuren. De organisatie houdt kantoor in de ruim 350 jaar oude Amstelkerk, ontworpen door stadsbouwmeester Daniël Stalpaert (1616-1676). Stadsherstel kocht de kerk in 1986 en startte met de restauratie en herbestemming tot kantoorruimte voor de eigen organisatie. Ook na de herbestemming is de Amstelkerk publiek toegankelijk gebleven: op werkdagen kun je het gebouw gratis bezichtigen, op de begane grond is ruimte voor exposities en evenementen en er vinden op zondag nog kerkdiensten plaats.
Vorig jaar vond Stadsherstel het tijd voor vernieuwing, en schakelde hiervoor OTH Architecten in. Ferdinand van Dam, directeur-partner OTH: “Wij kennen Stadsherstel goed, we huren onze kantoorruimte op de Kromhoutwerf van hen. We hebben wel gewoon moeten pitchen voor deze opdracht. Het gebouw moest verduurzaamd worden, dat was best lastig. Stadsherstel heeft gelukkig als organisatie veel know how op dit gebied, het behoud van monumenten is hun core business. Naast deze verduurzaming wilde Stadsherstel ook naar een kantoorconcept dat meer uitnodigde tot interactie en ontmoeting. Het is een vrij kleine organisatie, maar er komen veel bezoekers over de vloer.”

Gewelven in de Amstelkerk

De Amstelkerk staat in hartje Amsterdam, op een hoek van het Amstelveld vlakbij de Magere Brug. Van Dam: “De kerk ligt heel mooi, omringd door bomen.” Het gebouw is ooit neergezet als noodkerk, een houten constructie die leek op een schuur, met straatklinkers op de vloer. Bij gebrek aan geld om een permanente stenen kerk te bouwen, werd de ‘preekschuur’ in 1840 naar ontwerp van Hendrik Springer voorzien van neogotische betimmering met classicistische elementen. Vanaf de jaren zeventig van de vorige eeuw ging de kerk door geldgebrek behoorlijk achteruit: op foto’s uit de jaren tachtig zie je een vervallen gebouw, met graffiti bespoten. Van Dam: “De kerk is in 1986 compleet gerestaureerd. Daarbij is er rondom een carré ingezet, met een galerij om het middendeel.” De ruimte onder de spanten werd dichtgezet, zodat er meerdere kleine kamers ontstonden. “Dat was toen handig, maar nu niet meer. Bovendien was het interieur gedateerd, de verlichting voldeed niet meer. Wij wilden het gebouw meer open maken, zodat de gewelven en bogen weer zichtbaar werden. We hebben op basis van een aantal ateliersessies met de gebruikers een open concept ontworpen, waar iedereen zich in kon vinden.”

Evenementen

Het bouwkundig ontwerp bestond uit het zo goed mogelijk isoleren van de kerk en het aanleggen van een nieuwe luchtbehandelingsinstallatie. Van Dam: “De gevels waren in de jaren negentig al geïsoleerd, maar het tochtte in het gebouw, zeker bij de ramen.” Om de kwaliteit van deze isolatielaag te verbeteren, zijn alle naden tussen de houten delen gedicht. Ook zijn er voorzetramen geplaatst. “Het was wel een zoektocht om daar een mooi systeem voor te vinden.” Verder is er een warmte terugwin ventilatiesysteem geïnstalleerd en is de verlichting omgebouwd naar led.
OTH opende het gebouw en creëerde op de verdieping een nieuw kantoorlandschap met verschillende typen werkplekken. Van Dam: “Daarbij hebben we gebruik gemaakt van een bijzonder element in de ruimte, de brede vensterbank die rondom liep. Het leek ons leuk om die functioneel te benutten en te activeren door er zit- en overlegplekken aan te maken.” Ook in de logistiek van het gebouw zijn verbeteringen aangebracht. “Je komt de kerk binnen op straatniveau. Daar hebben we een nieuw tochtportaal gemaakt, ook in verband met de evenementen die in de kerk plaatsvinden. Vanuit de entree loop je direct door naar het middendeel. Dat was leeg, met een omloop die dienst doet als expositieruimte. Wij vonden het zonde om het middendeel alleen te gebruiken voor evenementen. Daarom hebben we er een aantal zitplekken gemaakt.” Omdat de lunchruimte op de verdieping te klein was geworden, is deze naar beneden gebracht. De keukenvoorzieningen kunnen ook gebruikt worden tijdens (culturele) activiteiten in de Amstelkerk.

Vergaderhuisje

De vernieuwde kantoorruimtes aan de galerij zijn te bereiken via een trap bij de entree. “Via deze trap kom je uit op een brug met een mooi zicht door de kerk. De receptie zat eerst rechts van deze brug, maar daarvoor moest je nog een trappetje af. We hebben de receptie daarom naar links gebracht.” Aan de achterzijde van de kerk, waar voor de verbouwing de lunchruimte was, bevinden zich nu een pantry met lange tafel, bel- en overlegplekken en repro-voorzieningen.
OTH zorgde ook dat de ruimtes in het ‘vergaderhuisje’ aan de voorzijde van de kerk beter bereikbaar werden. Van Dam: “In dit huisje zaten vergaderruimtes, die weinig gebruikt werden omdat je een hele steile trap op moest om er te komen. Om het beter toegankelijk te maken, hebben we een soort bypass gecreëerd. Nu bevinden zich daar een vergaderruimte, een kleine bibliotheek en een pantry. Via een nieuw trapje kom je op de zolder. Hier kun je nu ook vergaderen, achter het kerkorgel.”

Verlichting

De Amstelkerk is volledig opnieuw geschilderd, in de bestaande kleurstelling die in de jaren negentig in overleg met Monumentenzorg is bepaald. Van Dam: “Om het verschil tussen oud en nieuw afleesbaar te maken, hebben we alle nieuwe toevoegingen aan de gewelven in grijstinten gezet. Zo kun je de oorspronkelijke constructie van de kerk goed zien. We zijn verder terughoudend geweest in het kleurgebruik, met redelijk gedempte grijs- en roodtinten voor de vloeren. We wilden eerst ook harde vloeren, maar dat bleek vanwege de akoestiek niet mogelijk. Daarom hebben we gekozen voor een geweven vinylvloer van 2Tec2 – een mooi plat geweven materiaal. Ook voor het meubilair hebben we mooie keuzes gemaakt, en we hebben gezorgd dat de prachtige maquettes en foto’s van Stadsherstel een goede plek kregen in het gebouw. De hangende akoestische elementen hebben we samen met LPB|Sight ontwikkeld. Ze zijn heel mooi gemaakt door In-Zee, als een lamellenconstructie in de vorm van een wolk. Om het subtiel te houden, hebben we voor een zachtgrijze kleur gekozen. Als je nu in het middenschip staat, zie je de elementen nauwelijks omdat je tussen de lamellen door kunt kijken.” Voor de evenementen die in de kerk plaatsvinden, moest er ook een lichtplan komen. Van Dam: “In dit lichtplan hebben we veel energie gestoken: je kunt de verlichting in allerlei kleuren instellen en we hebben de gewelven en de bogen mooi uitgelicht, zodat de structuur van het gebouw beter zichtbaar wordt. Ook bij evenementen in de avonduren worden de gewelven in de werkruimten nu mooi aangelicht. Omdat het zo’n bijzonder gebouw is, wilden we vooral de kwaliteiten laten zien. Het ging hier eigenlijk om de kunst van het weglaten. Om zo’n project te mogen doen was echt een feestje, ook omdat Stadsherstel als opdrachtgever de moed had om het gebouw helemaal open te gooien.”

www.oth.nl
www.stadsherstel.nl

(Tekst: Eva Vroom – fotografie: Jurrit van der Waal)

LEGENDA
Opdrachtgever Stadsherstel Amsterdam
Architect OTH Architecten
Maatwerk interieur Kobalt 5013 interieurbouw; materialen o.a. Richlite (balie en pantry), via Iboma
Vloeren Tarkett/Desso, Interface, 2Tec2, Finesse Parketvloeren
Verlichting Lumen Solutions
Maatwerk akoestiek In-Zee
Los meubilair FacilitylinQ; o.a. Vitra (stoelen en tafels), Voortman (bureaus, kasten) Cowerk
Schilderwerk buitenzijde J Simons
Schilderwerk binnenzijde Mulder Schilders
Stalen puien Knook Vormgevers in Metaal
Glas isolatie gevel Isoglas
Advies constructie De Beaufort Bouwadvies
Advies akoestiek LBP|SIGHT
W-installaties Loodgietersbedrijf Herfst
E-installaties GV E-techniek
Opslag meubilair en verhuizen Vlaming
Aannemer Timmer- en Aannemersbedrijf Raymond

De website Pi-online biedt actualiteit voor professionals uit de architectuur- en interieurbranche. De rubriek Projecten biedt beschrijvingen van onlangs gerealiseerde gebouwontwerpen.