Marlies Rohmer Architecture & Urbanism maakte van het eerste Nederlandse Maggie’s Center een weldadig paviljoen, omringd door een tuin van Piet Oudolf.
TEKST Eva Vroom
FOTOGRAFIE Ronald Zijlstra
Het eerste Maggie’s Center in Nederland ligt bij het UMC Groningen, en is ontworpen door Marlies Rohmer Architecture & Urbanism. Het is een mooie, vredige plek waar kankerpatiënten en hun naasten kosteloos ondersteuning kunnen krijgen op het praktische, emotionele en sociale vlak. Deze steun is beschikbaar vanaf de diagnose, en gaat door als de behandeling al is afgelopen.
Balsem voor de ziel
Het concept voor het Maggie’s Center komt uit Groot-Brittannië. Hier belandde landschapsarchitect Maggie Keswick Jencks in 1993 na haar terminale kankerdiagnose op een stoel in een donkere ziekenhuisgang. Ze besloot, dat dit beter kon: kankerpatiënten moesten niet alleen fysiek, maar ook geestelijk beter verzorgd worden op een mooie, rustige en lichte plek. Architectuur kan dienen als ‘balsem voor de ziel’ tijdens het ziekteproces, want zoals zij het verwoordde: ‘What matters most is not to lose the joy of living in the fear of dying’. Samen met haar man Charles Jencks richtte ze in 1995 de stichting “Maggie’s Cancer Care Centres” op; vanaf 1996 zijn in Groot-Brittannië een aantal Maggie’s Centers gebouwd, ontworpen door onder meer OMA, Daniel Libeskind, Zaha Hadid en Frank Gehry.
Healing environment
Aan de opening van Maggie’s Groningen vorig jaar ging een lang traject vooraf, vertelt architect Marlies Rohmer: “Ik deed in 2016 mee aan een architectenselectie, waarin ik een visie moest geven op basis van een hele beknopte briefing van de organisatie. Los van een A-4tje met een korte beschrijving was er geen programma van eisen. Ik vond het een ontzettend leuke opdracht, en ben meteen naar Schotland gereisd. Daar heb ik zo’n tien Maggie’s Centers bezocht, om erachter te komen wat in de praktijk wel en niet goed werkte. Ook heb ik gesproken met Maggie’s weduwnaar Charles Jencks. Hij heeft me erg gesteund bij het doorvoeren van mijn ontwerp, net als Laura Lee, CEO van de stichting en Maggie’s voormalige verpleegkundige.”
Het Maggie’s Center moet een ‘home away from home’ zijn, een plek waar patiënten het gevoel krijgen de controle over hun leven weer terug te hebben. Het is gebouwd als ‘Healing Environment’, met een warme uitstraling en een sterke verbinding met het omringende landschap. De gedachte achter de ‘Healing Environment’ is, dat een goed ontworpen gebouw bijdraagt aan de gezondheid en het welbevinden van mensen. Rohmer stemde haar ontwerp dan ook heel zorgvuldig af op alle vormen van zintuigelijke waarneming, en liet daarbij niets aan het toeval over.
Alle seizoenen
Het uiteindelijke resultaat is een paviljoen van 600 vierkante meter, omringd door groen. Het ligt op een hoek van het UMCG-terrein, in een parkje aan een wetering die onderdeel is van de stadswal en hoofdgroenstructuur. Je bereikt het Center via de tuin, ontworpen door Piet Oudolf. Rohmer: “Ik wilde heel graag met Piet Oudolf werken. Het mooie van zijn tuinen vind ik, dat hij voor alle seizoenen ontwerpt. Hij laat met zijn ontwerpen zien dat de herfst en de winter ook hun schoonheid hebben, dat verval en dood deel uitmaken van de natuur. Ik heb een schets van de tuin gemaakt en daarop aangegeven waar ik dacht dat er zitplekken moesten komen, met daaromheen hoge beplanting. Piet vond dat heel handig, en ging er meteen op door.“
Het tuinontwerp van Oudolf biedt een afwisseling van open en meer besloten plekken met beschutte terrassen, pergola’s en vlonders aan een weelderige waterkant. Het meanderende karakter van de tuin sluit perfect aan op de manier waarop Rohmer de ruimtes in het gebouw als vanzelf in elkaar laat overvloeien, zodat er nergens gangen nodig zijn. De overgang van binnen naar buiten wordt als het ware al door het gebouw zelf in gang gezet, en verloopt daardoor heel natuurlijk. “Je kunt aan alle kanten van het paviljoen zo de tuin in om even tot jezelf te komen.”
Save our Souls
Aan de noordoostkant lijkt de beplanting bijna het gebouw binnen te komen, dankzij de verdiepingshoge pui van glas en donkerbruin geanodiseerd aluminium. Aan de zuidkant van het Center, waar het grenst aan het gesloten Protonengebouw van het UMCG is het aanzicht veel minder open. Rohmer: “Deze gevel was een experiment, hij is opgebouwd uit circulaire en modulaire geprefabriceerde betonnen panelen.” Uit het oogpunt van duurzaamheid is het gebouw volledig demonteerbaar, zowel de houten modulaire hoofddraagconstructie als de modulaire prefab beton-baksteen gevelelementen. Deze hebben een nano-coating en zullen mooi verouderen. Het aandeel van de beton-baksteen buitengevel is met ca 3 procent klein, als compensatie voor zijn grotere CO2-voetafdruk.
“Om materiaal te beperken, zijn de bakstenen doormidden gezaagd en als strips toegepast. Ik werk veel met baksteen, maar wilde met het gebouw ook aansluiten op de omringende bebouwing van het UMCG. Daarom heb ik gekozen voor gebezemde betonpanelen, met daarin een ritmiek van bakstenen als verwijzing naar de mooie Amsterdamse School kerk tegenover het Centre. In het baksteen patroon zit een variant op de morse code voor Save Our Souls verwerkt.”
Edinburgh
Ook aan deze meer gesloten zijde van het gebouw heb je contact met buiten, dankzij puien met uitnodigende openslaande luiken. Hierdoor treedt natuurlijk daglicht binnen in de achtergelegen ruimtes, waar adviserende en begeleidende ondersteuning wordt geboden. Rohmer liet zich voor deze kleine, intieme kamers inspireren door het Maggie’s Center in Edinburgh: “Omdat de briefing summier was, heb ik gekeken wat er in de andere Maggie’s Centers goed werkte. In Edinburgh zaten ze in een oud gebouw met kleine kamers, van soms maar 3 meter 10 bij 2 meter 65. Op papier lijkt dat te klein, maar in de praktijk bleek het juist een heel goede setting te zijn.” In haar ontwerp combineert Rohmer kleine besloten plekken met grotere ruimtes voor sociale interactie, zoals de groepsruimtes en de keuken. Deze lichte ruimte vormt het hart van het gebouw, en ook meteen de entree. De kamers voor de staf bevinden zich op de insteekverdieping, met zicht op binnenkomende bezoekers en indirect contact met de mensen in het Center. Rohmer nam in haar ontwerp ook verbeterpunten uit eerdere Maggie’s Centers op: “Ze wilden vooral geen tochtportaal, en in plaats van een berging meerdere bergingen verspreid door het gebouw. Ik heb elke ruimte zijn eigen kleine berging gegeven, dat werkt heel goed.”
Natuurlijke materialen
Overal in het Center staat het welbevinden van de bezoekers centraal. Rohmer: “Ik wilde dat het gebouw heel comfortabel zou aanvoelen, tot in de kleinste details. Zo hebben de deuren houten grepen, omdat koud metaal onprettig aanvoelt voor mensen met neuropathie.” Luiken en transparante folies weren al te fel zonlicht, prints op het glas zorgen voor privacy. “De sanitaire ruimtes zijn uitgevoerd als echte kamers, met daklichten en een comfortabele stoel erin. Verder heb ik goed nagedacht over waar je spullen neerlegt en opbergt. Je wilt niet dat het rommelig wordt. Voor folders bijvoorbeeld is een speciaal meubel ontworpen. Er zit heel veel maatwerk meubilair in het gebouw, en het losse meubilair heb ik helpen uitzoeken.”
Omdat het niet om een puur zorggebouw gaat maar om een huiselijke setting zijn er warme, natuurlijke materialen, kleuren en texturen gebruikt. Rohmer: “Het ontwerp is troostrijk en beschermend; om een ziekenhuissfeer te vermijden hebben we bijvoorbeeld in plaats van marmoleum gekozen voor vloeren van hout en van kiezels.” De licht gebeitste houten wanden zijn gemaakt van populieren- en vurenhout. “Het lag voor de hand om hout voor de wanden te gebruiken, maar ik wilde niet de sfeer van een Finse sauna. Dankzij de levendigheid van het hout, de noesten en de variatie in kleur is er geen kunst aan de wand nodig. In plaats daarvan heb ik open kasten ontworpen, waar je objecten in kunt zetten. En ik heb een grote houten mal voor de prefab gevel als kunstwerk op laten hangen. Als je goed kijkt, kun je hierin een verbinding met buiten zien.”
Rohmer is tevreden over het resultaat, en over de manier waarop binnen en buiten vloeiend in elkaar overgaan: “In mijn eerste ontwerp zat ook een binnentuin. Dat bleek niet haalbaar, maar het gebouw opent zich aan de kant van het water naar de omringende tuin, waarbij het terras in het gebouwvolume is gedeukt. Zo wordt de tuin toch naar binnen gebracht.” Ondanks de lange duur van het project, kijkt ze er met veel voldoening op terug: ”Het was een heel intensief proces, maar ik vond het ontzettend leuk om te doen.”
Legenda
Opdrachtgever Bestuur Stichting Maggie’s NL
Architect/ Interieurarchitect Marlies Rohmer Architecture & Urbanism; team Reinoud Buurman, Victoria McCarthy, Trang Phan
Ontwerp tuin Piet Oudolf
Interieurbouw Harryvan
Vloeren Mosaic Miro, Tarkett
Advies constructie abtWassenaar
Advies W&E installaties Royal Haskoning Groningen
Aannemer VOF Bouwcombinatie Maggies Groningen
Oppervlak BVO 567 m2