DomusDela vindt zijn oorsprong in Mariënhage. Het verhaal van dit kloostercomplex begint in het middeleeuwse Eindhoven, waar het oorspronkelijke klooster in 1419 gesticht werd in kasteel Ten Hage. In de daarop volgende eeuwen is het klooster verwoest, verbrand en herbouwd, en heeft het uiteenlopende functies vervuld. Het huidige kloostercomplex aan de Augustijnerdreef bestaat uit de Paterskerk, het Gymnasium Augustinianum en de kapel Augustinianum. Het stond in 2017 al ruim tien jaar grotendeels leeg; de gemeente Eindhoven zocht een partij die het geheel wilde kopen en herontwikkelen, met als voorwaarde dat het een publieke bestemming zou krijgen. Uitvaartonderneming Dela kwam met het plan de kerk en de kapel in te zetten als ceremoniehuis, met behoud van het oorspronkelijke karakter. Het voormalige Gymnasium Augustinianum kreeg een horecabestemming in de vorm van Hotel Mariënhage en Brasserie Rita.
Stedelijk weefsel
Diederendirrix Architectuur & Stedenbouw, dat eerder Zorghotel Domstate Utrecht ontwierp, en Architecten|en|en waren verantwoordelijk voor de transformatie van het complex tot DomusDela. Bert Dirrix: “Bij de architectenselectie bleven wij samen over. We hadden al eerder samengewerkt, en besloten om dat ook bij dit project te doen. Om kloostercomplex Mariënhage te herbestemmen, was het conserveren en verduurzamen van de bestaande gebouwen noodzakelijk. De belangrijkste opgave was echter de bestaande bebouwing helder en logisch met elkaar te verbinden, en het gesloten complex te openen en onderdeel te maken van het stedelijk weefsel. Mariënhage was altijd een gesloten plek geweest, de gemeente wilde dat het complex nu geopend werd.”
De twee bureaus maakten een duidelijke taakverdeling: Architecten|en|en was verantwoordelijk voor de restauratie en renovatie, en Diederendirrix voor de nieuwe ingrepen. Dirrix: “Daarbij informeerden we elkaar steeds en namen we samen de beslissingen. Ik had de supervisie over het geheel, en Bouwburo Vitruvius heeft de materialisering van de restauratie gedaan.”
De ‘Knoop’ van DomusDela
Arie van Rangelrooij van Architecten|en|en onderzocht het oorspronkelijke gebruik van het kloostercomplex. “Wat er nu staat dateert uit de 17de eeuw, maar eigenlijk is het klooster veel ouder. Rond 1900 kende het klooster een bloeiperiode, en werd de Paterskerk gebouwd naar ontwerp van Hegener. Tot 1933 is er in verschillende stadia gebouwd. Het meest interessante onderdeel van het complex is het Augustinianum, Kapel en Refter, dat een geheel eigen expressie heeft, een beetje Berlagiaans.” De gebouwen waren enigszins willekeurig rondom een binnenruimte gepositioneerd; Diederendirrix verbond ze door middel van een duidelijk herkenbare ingreep, de ‘Knoop’. Het concept van de verbindende knoop is een idee van stedenbouwkundige Peter Hoesbergen, dat door beide bureaus is omarmd als uitgangspunt voor het totale plan. Het nieuwe gedeelte onderscheidt zich in vorm en materialisering duidelijk van de bestaande bebouwing, en vormt de ontsluiting van het complex. De stedenbouwkundige verbinding met de omgeving is gemaakt door middel van nieuwe ingangen aan de Kanaalstraat, de Tramstraat en de binnentuin.
Hoewel de Knoop de grootste en meest zichtbare ingreep is van de transformatie, bleek een andere ingreep aanvankelijk meer weerstand op te roepen. Dirrix: “De Paterskerk was een biechtkerk, en had acht biechtstoelen. Vier aan de tuinzijde, die we hebben opengebroken als toegang, en vier aan de straatzijde. Deze hebben we geopend met een glazen pui naar de straat toe, zodat ook daar interactie ontstond tussen binnen en buiten.”
Augustinianum
Bij de transformatie is door middel van de kleurstellingen en ontwerpkeuzes het verhaal van het complex afleesbaar gemaakt. Dirrix: ”Tijdens de werkzaamheden ontdekten we een oude kerkmuur, die in een latere uitbreiding van het klooster was opgenomen. Arie en ik hebben nog een weekend staan kappen en borstelen om die muur weer op te knappen.”
Mariënhage bestaat in architectonisch opzicht uit twee delen: De neogotische kerk en de classicistische eerste fase van het Augustinianum zijn van de hand van Hegener. De Berlagiaanse uitbreiding van het Augustinianum aan de Kanaalstraat en de kapel zijn van Dom Bellot. Van Rangelrooij: “Er is de laatste tijd weer meer aandacht voor het werk van Bellot. De kapel Augustinianum bevindt zich op de eerste verdieping van het gebouw, eronder op de begane grond is de refter, de voormalige eetzaal voor de scholieren. Hierin heeft een prachtig cassettenplafond gezeten, dat weer in de oorspronkelijke kleuren is gerestaureerd. Marjolein Deceuninck en Ann Verdonck van bureau Fenikx uit Gent hebben hier een kleurenstudie gedaan. Het plafond was erg experimenteel voor de tijd waarin het gebouwd werd, het lijkt op een plafond dat Van Doesburg heeft ontworpen voor de voormalige danssalon Aubette in Straatsburg. Met name in de grote ruimtes heeft Bellot prachtige tegeltableaus ontworpen, echt voorbeelden van expressionistische architectuur. Voor het dak heeft hij vier à vijf soorten dakpankleuren en glazuren toegepast, wat weer heel mooi contrasteert met de sobere architectuur van Bert.”
Kunst en design
Het nieuwe bouwvolume, de Knoop, accentueert door de soberheid van materialisering de rijke detaillering van de oudbouw. In zijn vorm verwijst het nieuwe deel naar een soort ‘afgietsel’ van de bestaande gebouwen. Dirrix: “In de nieuwbouw heeft een offset, een verdikking van dertig centimeter plaatsgevonden. Hierdoor konden we alle installaties en constructie wegwerken zodat een heel sculpturale ruimte is ontstaan. Overal zijn doorzichten naar de oudbouw, zodat je altijd weet waar je bent. We hebben de wanden neutraal uitgevoerd in licht hout en stucwerk, waarbij grote vensters en raampartijen de oude gebouwen als het ware inkaderen.”
Dela, dat beschikt over een aanzienlijke kunstcollectie, wilde in DomusDela ook kunst en design opnemen. Zo vind je verschillende lichtontwerpen van Studio Drift in het complex. In de Knoop hangt hun lichtinstallatie Flylights, geïnspireerd door een zwerm spreeuwen, en in de Paterskerk zorgen de Shylights voor een betoverend schouwspel. Dela wilde ook, dat er interactie zou plaatsvinden tussen het oude en het nieuwe. Hiertoe is het van Abbemuseum bij het project betrokken, en zijn beelden uit de kerk op een plateau geplaatst en gecombineerd met moderne kunst. Dirrix: “Het altaar van de kerk is afgebroken en weer opgebouwd in een vide in het hotelgebouw, zodat je het van heel dichtbij kunt bekijken. Hier hangt ook een prachtige oude lamp uit de kerk.”
Hotel en brasserie
De inrichting van de Knoop, Brasserie Rita en de hotelkamers is verzorgd door Wieneke van Gemeren: “Omdat de kleuren in de Knoop zacht zijn, heb ik poederachtige ton sur ton kleuren gekozen voor het meubilair van hoofdzakelijk Nederlandse ontwerpers, zoals Hella Jongerius, Scholten & Baijings, Maarten Baas en Piet Hein Eek, gecombineerd met een prachtig kleed van Celia Hadeler.” Voor Hotel Mariënhage ontwierp ze vijf verschillende kamertypes: “Hotelgroep LBG Hotels wilde dat het ontwerp op een subtiele manier zou verwijzen naar de geschiedenis van het gebouw.” Van Gemeren verwerkte in haar ontwerpen verschillende aspecten die ze tijdens haar research tegenkwam: “Ik stuitte op een artikel waarin uitgelegd wordt dat Maria altijd blauw draagt, omdat ultramarijn vroeger het kostbaarste pigment was. De ‘Blue Virgin Room’ is daarom uitgevoerd in wit- en blauwtinten. Voor het hoofdbord van het bed heb ik samengewerkt met grafisch ontwerpster Annebeth Nies. Zij heeft ook voor de ‘Epic Eden Room’ een print ontworpen, die doorloopt over de wand achter het bed, de zijwanden en het plafond. Ik pas altijd maatwerk kunst toe, zo heeft Annebeth ook het kunstwerk voor de ‘Modern Monk Room’ ontworpen. Dit kamertype is wat stemmiger, klassieker ingericht. In alle kamers hangen boven het bed halo-lampen, waarin ik een tekst heb laten zetten”. Ander terugkerend element zijn de rode appels, die 3D geprint zijn van hergebruikt materiaal.
Voor Brasserie Rita vond ze inspiratie in een document dat historicus Gerard Rooijakkers voor DomusDela had opgesteld. “Hierin werd de heilige Rita van Cascia genoemd. Zij werd volgens de overlevering als baby door de bijen gevoed. Ik heb daarom in de brasserie behang met een uitvergroot bijenpatroon toegepast. Qua kleuren heb ik warme tinten gebruikt, De ‘gouden’ wand is door Petra Baartman, de restauratrice van het project handmatig opgezet met bladkoper. Dela en LBG Hotels waren fijne opdrachtgevers, ook de samenwerking met Joyce Dunki Jacobs, de kunstcurator van Dela was prettig en inspirerend.”
Brug
Dankzij de geslaagde herontwikkeling veranderde Mariënhage van een gesloten groep gebouwen in een transparante, eigentijdse ontmoetingsplek met ruimte voor een uiteenlopend programma van plechtigheden, congressen, concerten, culturele activiteiten en feesten. Deze oudste bebouwde plek van Eindhoven vormt bovendien een groene schakel in de stad: met de opening van het kloostercomplex werden ook de tuinen van Mariënhage toegankelijk voor het publiek. Buro Lubbers was verantwoordelijk voor de herinrichting van de buitenruimte, waaronder de binnenplaats en de oude kloostertuin. Van Rangelrooij: “Het landschap kruipt heel dicht tegen het gebouw aan, zo zijn ook de boomroosters door Buro Lubbers ontworpen.”
Als laatste onderdeel van de transformatie tot DomusDela zal er vanuit de Dommeltuin een brug over de Dommel gerealiseerd worden. Van Rangelrooij: “Het patroon voor de nieuwe brug wordt gebaseerd op de vorm van de ramen in de kapel. Die hebben een hoekige vorm, bijna een soort Byzantijns motief dat zich hier erg goed voor leent.” Met deze brug krijgt Eindhoven er naast een dynamisch en groen publiek gebied ook een nieuwe looproute door de stad bij.
www.diederendirrix.nl
www.architecten-en-en.nl
www.wienekevangemeren.com
www.burolubbers.nl
(Tekst: Eva Vroom – fotografie Bas van Gijsel | BASEPHOTOGRAPHY)
LEGENDA
Opdrachtgever Coöperatie Dela
Architectuur Diederendirrix, Architecten|en|en
Landschapsarchitectuur Buro Lubbers landschapsarchitectuur & stedenbouw
Interieurarchitectuur hotel en brasserie Wieneke van Gemeren Interior Concept Design
Kleurhistorisch onderzoek Studiebureau Fenikx
Restauratie tegellambriseringen recreatiezaal Petra Baartman
Conceptontwikkeling Hoesbergen Advies
Maatwerk meubilair hotel Keijsers Interiors
Maatwerk interieur Brasserie Rita DID Interieurmakers
Bladkoperen wand Brasserie Rita Petra Baartman
Grafisch ontwerp hotelkamers Annebeth Nies
Los meubilair hotelkamers o.a. Moroso, Auping
Conceptontwikkeling Hoesbergen Advies
Installatieadvies Huisman en van Muijen
Constructieadvies Adviesbureau Tielemans
Bouwfysisch- en brandveiligheidsadvies K+ Adviesgroep
Bouwmanagement en kostenadvies Bureau Franken Project- & Bouwmanagement
Bouwkundig aannemer Bouwbedrijf van de Ven
Aannemer buitenruimte Vissers Ploegmakers
Civieltechnische uitwerking buitenruimte RA infra
De website Pi-online biedt actualiteit voor professionals uit de architectuur- en interieurbranche. De rubriek Projecten biedt beschrijvingen van onlangs gerealiseerde gebouwontwerpen.
