Sinds dit voorjaar werken de ruim 1000 medewerkers van de gemeente Helmond niet meer verspreid over vier locaties, maar centraal in het nieuwe Huis voor de Stad. Hergebruik en ontmoeting bepaalden het ontwerp van Kraaijvanger Architects.
TEKST Peter van Kester
FOTOGRAFIE Ronald Tilleman
In 2017 begonnen de eerste gesprekken over het nieuwe stadhuis van Helmond. Tijdens de ontwerpfase stelde het ontwerpteam, samen met de gemeentelijke stuurgroep, een programma van eisen op in samenwerking met themagroepen. Hierin zaten niet alleen gebruikers, maar ook inwoners. De 650 ambtenaren en bestuurders werkten toen nog versnipperd over vier locaties. Besloten werd het bestuur, het ambtelijk apparaat en de diverse publieksfuncties te centraliseren binnen het bestaande Stadskantoor. Met het oog op duurzaamheid wilde de gemeente dat aanvankelijk verbouwen. Tijdens de voorbesprekingen besefte men echter dat de exploitatiekosten van een nieuw gebouw gelijk zouden blijven aan die van de vier oude locaties. Daarom koos men toch voor nieuwbouw, waarbij het oude materiaal zoveel mogelijk ‘geoogst’ zou worden.
Geen hiërarchie
Hans van Holstein, hoofd burgerzaken van de gemeente Helmond, zat in de gemeentelijke stuurgroep voor het nieuwe stadhuis. “We wilden af van de gemeentelijke hiërarchie met balies, loketten, nummertjes en poortjes. Ons ideaal was een open gebouw, waarin burgers zich welkom voelen. Zij kunnen er zich vrij bewegen en andere inwoners, ambtenaren en ondernemers ontmoeten. Het faciliteren van deze ontmoetingen maakten we tot uitgangspunt van het ontwerp en projectarchitect David Hess van Kraaijvanger Architects ging hier al snel in mee.” Oorspronkelijk zou het architectenbureau in de publiekshal alleen de faciliteiten voor burgerzaken ontwerpen, maar hun ambitie reikte verder. Zij wilden zoveel mogelijk ruimte teruggeven aan de bewoners en één-derde van het gebouw is nu publiek toegankelijk.
De begane grond van het levendige atrium is een open stadsplein, bestraat met echte straatklinkers. Het is toegankelijk vanuit vier ingangen, waarvan er twee zijn bestemd voor het publiek. Bezoekers melden zich bij binnenkomst bij een rode ‘balie’ in de vorm van een uitvergrote letter H. Medewerkers van de gastontvangst helpen hen dan verder naar hun afspraak. Verspreid over het plein liggen drie rotsachtige ‘eilandjes’, waar je onder meer een paspoort of rijbewijs kunt regelen. De plint rond het plein bevat zeven spreekkamers om meer private zaken te bespreken. Er bevindt zich ook een groot eet-werkcafé, waar behalve de medewerkers ook de inwoners iets kunnen eten. Het achterliggende idee is dat ambtenaren zo directer contact maken met de mensen voor wie zij werken. De eveneens in de plint opgenomen ‘Newsroom’, waar medewerkers datagegevens over de stad verzamelen en analyseren, heeft hoge ramen – zodat de Helmonders zien wat er binnen gebeurt.
Textielstempels
Het atrium heeft een fraaie, stalen draagconstructie die in het zicht is gelaten. Een imponerend traplandschap voert naar de hogere verdiepingen, die een breed scala aan ruimtes bieden. De Raadzaal ligt centraal op de eerste verdieping. Hoge glaswanden maken de zaal transparant en goed zichtbaar vanuit het atrium èn het omliggende park. Van Holstein: “De zaal heeft een kunstwerk gekregen dat refereert aan de industriële geschiedenis van Helmond, van oudsher een textielstad. Op twee muren hebben inwoners en bekende Helmonders een soort weefselstructuur gestempeld. Deze stempeltechniek wordt nog altijd in de Helmondse textielindustrie toegepast. In het midden hangt een beeldscherm waarop de tekst van artikel 1 van de grondwet is te lezen. Tijdens vergaderingen brengt het scherm de diverse sprekers in beeld.”
Aan de gaanderij van deze verdieping liggen de grote vergaderruimtes en de kamers voor de wethouders en burgemeester. De verdieping is ‘s avonds vrij toegankelijk, zodat inwoners een gemeentelijke vergadering kunnen bijwonen. De ruimtes worden dubbel gebruikt – want ’s avonds en in het weekend stelt de gemeente ze ter beschikking aan de politieke partijen, die hier kunnen vergaderen. De glazen scheidingswanden zijn gevat in houten lijsten en lopen van de vloer tot het plafond. Net als het traplandschap zijn ze fraai gedetailleerd, demontabel en verplaatsbaar. Het maakt het Huis voor de Stad toekomstbestendig, want door uitbreiding of optopping kan het flexibel meebewegen met veranderende behoeften.
De drukte van het centrale atrium, gericht op ontmoeting en samenwerken, transformeert geleidelijk naar de rustigere buitenring. Dit is bewust zo ontworpen, omdat hier de werkplekken liggen die focus en concentratie bieden. Medewerkers kiezen zelf waar ze willen zitten, maar hebben geen vaste werkplek meer. Beveiligingspoortjes begrenzen de niet-publieke zones. In een aantal vergaderkamers, zoals de Smederij en het Tandwiel, staan vitrines met historische objecten die verwijzen naar de naam van de betreffende kamer. Deze namen refereren ook weer aan de industriële geschiedenis van Helmond. Ook het atrium bevat vitrines met nostalgische gemeenteartikelen, zoals oude koffiekopjes en stempels. Houten wandpanelen en plafonds zorgen overal voor een uitstekende akoestiek. Het kleurgebruik is terughoudend. Behalve de vele houtkleuren is vooral het signaal-rood van het gemeentelogo toegepast. Soms met subtiele humor zoals een lange rij rode Tizio-lampen van Artemide in het restaurant.
Oogsten
Het bestaande Stadskantoor werd afgebroken, maar 99,2% van de materialen is hergebruikt. Een grote winst was het behoud van het betonnen casco. Het kostte Kraaijvanger Architects de nodige creativiteit alle functies in te passen, maar door een beperkt aantal nieuwe kolommen toe te voegen, lukte dat glansrijk. Ze zijn slanker dan de oude èn demontabel. Projectarchitect Hess wilde de bestaande kolommen per se in het zicht houden. Hun oorspronkelijke, brutalistische structuur, afkomstig van de houten bekisting, contrasteert nu fraai met de nieuwe kolommen. Ook de zonneschermen, plafond- en gipsplaten uit het oude stadskantoor kregen een tweede leven. De meubels die niet meeverhuisden naar het Huis voor de Stad kwamen terecht bij geïnteresseerde Helmondse inwoners, verenigingen en stichtingen. In het Huis voor de Stad is maximaal gebruik gemaakt van duurzame en bio-based materialen. Alle binnenwanden, maatwerkelementen en het volledige traplandschap zijn uitgevoerd in hout. Van Holstein: “Zelfs de oeroude wilg, de enige boom die sneuvelde voor de nieuwbouw, is hergebruikt in de meubels van de raadszaal en vergaderkamers. De straatklinkers in het atrium zijn afkomstig uit de gevel van het vroegere Stadskantoor en na vergruizing opnieuw toegepast. De meubels zijn zoveel mogelijk refurbished.” Kartonnen bordjes met QR-codes geven informatie over dit proces van hergebruik. Het interieur illustreert de overtuiging van David Hess dat circulariteit niet ‘tweedehands’ hoeft te zijn maar luxe en comfort kan uitstralen, en sluit perfect aan op de ambities van de gemeente Helmond.
Vlisco
Het nieuwe Huis voor de Stad ligt pal naast de Vliscofabriek, de producent van kleurrijk bedrukte, in Afrika populaire, stoffen. Deze rijke historie inspireerde de architecten. Zo is de gevel opgebouwd uit verschillende lagen die doen denken aan het weefpatroon van textiel. Eén daarvan is opgevuld met aluminium ‘plissé-profielen’ in koperkleurige tinten. Zij suggereren een soort buitengordijnen en verlenen de gevel diepte en gelaagdheid. Ook in het interieur keren deze textiele verwijzingen terug. Bijzonder ook is de hoge Torenkamer op de vierde verdieping, met aangrenzend dakterras. Medewerkers kunnen er rustig werken en genieten van een panoramisch uitzicht op de stad. Hier zien zij niet alleen de nodige kerk- en fabriekstorens, maar ook het fraaie kasteel met hoektorens dat Helmond rijk is.
Optimale toegankelijkheid
Een Total Engineering team, bestaande uit Kraaijvanger Architects, RYSE, DGMR, Arnon en Valstar Simonis, ontwierp de transformatie van het Stadskantoor. Zij tekenden ook een integraal plan voor de herontwikkeling van de omgeving, het zogeheten stationsgebied. Helmond groeit de komende decennia van 90.000 naar 115.000 inwoners, mede door de groei van bedrijven als ASML. Binnenkort start de bouw van het nieuwe politiebureau dat naast het Huis voor de Stad komt te liggen. Het wordt aangesloten op de energie-infrastructuur ervan, zodat er geen nieuwe voorzieningen gebouwd hoeven worden. Dit werkt opnieuw kosten- en energiebesparend. Ook de omringende tuinen worden heringericht en verhogen de toegankelijkheid van het Huis voor de Stad. Bezoekers die met de trein arriveren kunnen dan nog makkelijker door het nieuwe gebouw naar het centrum wandelen.
Aan het eind van de rondleiding stelt Van Holstein met trots: “Ons ideaal was een optimale toegankelijkheid zonder barrières. Zelfs de plaatsing van de (mindervaliden)lift past in dat concept. Hij is niet weggestopt in een hoek, maar ligt naast de tribunetrap, zodat iedereen dezelfde ingang kan gebruiken. Ook wilden we zo weinig mogelijk beveiliging en toezicht. Spelende kinderen hoef je niet tot de orde te roepen, die horen bij een levendig stadsplein. Aanvankelijk was men wat huiverig, maar het blijkt in de praktijk prima te werken.”
Legenda:
Opdrachtgever Gemeente Helmond
Architect Kraaijvanger Architects; David Hess, Chantal Vos, Bart van der Werf, Jik Mosch, Tatjana Djordjevic, Patrick Keijzer, Edward Timmermans, Lisa de Groene, Hashmat Fagirzada, Maxime Spapens
Interieurbouw Smeulders Interieurbouw
Losse meubels Andreu World, Artifort/Lande, Blå Station, Dum, Hay, Lensvelt, Linteloo, Lintex, Normann Copenhagen, Studio Henk
Refurbished meubels Workbrand-Convoi
Vloeren Maasmond
Gordijnstoffen Vescom (Bedra en Capri)
Verlichting o.a. Artemide
Keuken en horeca-inrichting Schoondergang Van Zwanenburg
Beplanting De Klerk
Constructie Aronsohn
Bouwfysica DGMR
Aannemers Mertens Bouw (bouwkundig), Equans (werktuigbouwkundige installaties), Croon Wolter & Dors (elektrotechnische installaties), Valstar Simonis
Oppervlakte 11.793 m²