Een veelzijdig medialandschap in een vroeg-industrieel jasje

TEKST Peter van Kester
FOTOGRAFIE Marcel van der Burg

In 2010 kocht de gemeente Tilburg de grond en de gebouwen van de zogeheten Spoorzone. Op dit 75 hectare grote terrein repareerde de Nederlandse Spoorwegen jarenlang locomotieven en treinstellen. Het vormde een soort verboden stad die het noorden en het zuiden van Tilburg scheidde. Geleidelijk aan worden deze stadsdelen samengetrokken, terwijl de gemeente het royaal aanwezige industriële erfgoed optimaal behoudt en hergebruikt. Zo is de imposante LocHal succesvol getransformeerd tot Openbare Bibliotheek en vergadercentrum.

Medialandschap

De ernaast gelegen Hal 70, het kleine zusje van de LocHal, huisvest sinds dit jaar MindLabs, een kenniscentrum rondom digitale technologie, met als motto ‘Where Minds, Media and Technologies Meet’. Het was een initiatief van de Tilburg University die zich met andere onderwijsinstituten èn het bedrijfsleven op één locatie wilde vestigen. Zo ontstond een interessante samenwerking tussen de universiteit, de Fontys Hogeschool Journalistiek, het ROC Midden-Brabant en DPG media (voorheen de Persgroep). Later sloten zich ook Uitgeverij Zwijsen en een aantal start-ups aan. Aan Ector Hoogstad Architecten de opdracht om de onderling nogal verschillende partijen passend te huisvesten – in een inspirerend, verbindend gebouw dat creatieve samenwerking stimuleert.

Alle participanten kregen een eigen domein, maar delen zoveel mogelijk faciliteiten. Na breed overleg werd besloten om Hal 70 met zijn karakteristieke baksteenmuren, gedragen door een reusachtig, gietijzeren staalskelet, het bruisend hart van MindLabs te maken. Het is een centrale foyer geworden met vergadercentra, horeca, open werkplekken en faciliteiten voor lezingen, tentoonstellingen, recepties en feesten. Aan de oostzijde van de hal voegde Ector Hoogstad Architecten een nieuw gebouw van vijf verdiepingen toe met onderwijs- en kantoorruimtes voor de deelnemers.

Centraal deck

Tijdens de ronddeling vertelt projectarchitect Chris Arts hoe Hal 70 volledig opnieuw werd ingericht: “We hebben er een open plein van gemaakt. Links van de hoofdingang ligt een groot café met digitale werkplekken en een doorgang naar de ernaast gelegen LocHal. Verder kwamen er een mediatheek, vergaderfaciliteiten, studio’s en vier zogeheten labs waar de Tilburg University experimenten uitvoert. De gevels zijn van glas, zodat iedereen kan zien wat er binnen gebeurt. Al deze functies zijn grotendeels ondergebracht in de oorspronkelijke laagbouw rondom de hal. De verweerde baksteen-gevels hebben we gerestaureerd.”

Centraal in de ruimte plaatste Ector Hoogstad Architecten een compacte trappartij. Het ervoor gelegen plein bevat makkelijk verplaatsbaar meubilair, zodat het kan veranderen in een forum voor lezingen en presentaties. Onlangs werd er een aflevering van College Tour opgenomen. Aan de originele kraanbaan die nog boven het plein hangt, zijn beeld- en projectieschermen bevestigd. Direct achter het trappenhuis ligt het oefen-redactielokaal van de Fontys opleiding voor journalistiek, inclusief radio- en tv-studio’s en informele ontmoetingsruimtes. De trappartij met zijn strak-geometrische vormen heeft iets weg van een stuurhut, een centraal ‘deck’ van waaruit activiteiten worden aangestuurd. Op het eerste gezicht oogt hij enigszins gesloten, maar als je naar boven klimt, opent hij zich verrassend. Via een debat-arena, geïnspireerd op het Engelse Lagerhuis, voert hij de bezoekers naar een U-vormige omloop met studieplekken op de eerste verdieping. Daar fungeert de trap ook als ‘sprekersbalkon’ voor de hal.

Eenheid

Arts: “Bijzonder is dat de deelnemers van MindLabs geen fysiek strak afgegrensde ruimtes hebben. De bedrijven en onderwijsinstellingen liggen naast elkaar en lopen in elkaar over zonder dat je het merkt. Met behulp van de toegepaste materialen beton, metaal en tapijten, en de overal terugkerende kleuren levendig groen en oranje, hebben we er een soort stramien overheen gelegd dat zorgt voor eenheid. Het interieur van de eigen lokalen en kantoren richtten de deelnemers zelf in, daar zijn wij buiten gebleven. We hebben alle zichtlijnen zoveel mogelijk open gehouden. Ook vanuit de trappen in de nieuwbouw kijk je steeds naar de centrale foyer. De zogeheten ‘founding fathers’ bevinden zich vrijwel allemaal op de begane grond, terwijl Uitgeverij Zwijsen die later aansloot, het penthouse van de nieuwbouw heeft betrokken.”

Op de overkapping van de open ruimte tussen de LocHal en Hal 70 is een buitenterras aangelegd. Het is toegankelijk vanaf de eerste verdieping en er staan bakken met krentenboompjes. Steeds op een afstand van 5 meter 40, de module waarop de oorspronkelijke plattegrond van de hal is gebaseerd, gedicteerd door de maten van de spoorlijnen. Zo ontstond een sterk ruimtelijk ritme dat tegelijk iets vertelt over de geschiedenis van het gebouw.

Oranje signaalkleur

Oranje is de hoofdaccentkleur in het interieur. Als complementaire kleur past het goed bij de oorspronkelijke groengrijze kleur van het staalskelet. Deze werd teruggevonden na historisch onderzoek door de kleurenspecialist Arja Hoogstad van Ector Hoogstad Architecten. De oranjerode karpetten die overal in het interieur terugkeren, zijn circulair en gemaakt van resten afgedankte partijen. Zij vergroten de samenhang in het interieur en zijn ontworpen door de interieurarchitect van het bureau Elisabeth Tukker en studio Wae. De variatie in de gebruikte geometrische vlakken werkt verrassend driedimensionaal. De bakstenen muren zijn gerestaureerd en versterken de historische atmosfeer van Hal 70.

De oude lantaarn in het dak van Hal 70 was verdwenen, maar kon met behulp van oude tekeningen worden gereconstrueerd. Hij is volledig teruggebracht en zorgt voor een fraaie lichtinval die getemperd wordt door zonneschermen. De gevels van de nieuwbouw moesten explosie-werend glas krijgen omdat er op station Tilburg regelmatig transporten van gevaarlijke stoffen passeren. “Dat is extra sterk glas dat bij een explosie niet versplintert”, licht Arts toe. “Het is kostbaar en daarom hebben we in de oostgevel een metalen zaagtandstructuur aangebracht in verticale stroken. Deze werken zonwerend en maken dat we minder ramen van duur glas nodig hadden. De zuidgevel bevat horizontale glazen balkonweringen, voorzien van een folie. Zij houden de zon buiten terwijl je van binnenuit een fraai uitzicht hebt over de binnenstad van Tilburg.”

Hoge ruimtes

De omloop met werkplekken op de eerste verdieping is bekleed met reflecterend aluminium. Het past mooi bij het staalskelet en geeft het interieur zijn eigen karakter, duidelijk anders dan de LocHal. Ook het trappenhuis is met aluminiumplaten bekleed. Er is zoveel mogelijk geperforeerd materiaal toegepast, waarachter akoestisch vilt kon worden weggewerkt. Noodzakelijk om de akoestiek van de hoge ruimte te optimaliseren, zeker wanneer er veel gebruikers aanwezig zijn. Opmerkelijk is de hoogte van 3 meter 60 in de nieuwbouw, waar 2 meter 60 gebruikelijk is. De onderwijsinstituten wilden die hoogte om lokalen eventueel in een later stadium te kunnen ombouwen tot collegezalen. De hoge ruimtes blijken in de praktijk een verademing waar alle gebruikers blij mee zijn. De vloeren zijn flexibel indeelbaar en anticiperen eveneens op allerlei vormen van veranderend toekomstig gebruik.

De nieuwbouw is functioneel en terughoudend van vorm, met sfeervolle brutalistische effecten zoals de betonnen wanden waarin de houtstructuur van de bekisting nog te zien is. Ook aan de bewegwijzering is veel zorg besteed. MindLabs heeft drie ingangen: een hoofdingang, een zij-ingang voor DPG media en een ingang tot de fietsenstalling. Bij de hoofdingang kraagt een deel van de eerste verdieping als een luifel uit over het buitenplein. Er kunnen draaitafels staan zodat dit plein ook als dans- en feestruimte kan dienen. De ingang van de fietsenstalling kan tot een eigen ingang voor de Fontys Hogeschool worden omgebouwd, mocht de samenwerking in de praktijk problemen opleveren. Maar zoals MindLabs zich inmiddels ontwikkelt, blijkt zo’n aparte ingang overbodig: de beoogde, interdisciplinaire kruisbestuiving werkt voor alle deelnemers bijzonder bevredigend.

Legenda:

Opdrachtgever Gemeente Tilburg en Fontys University
Architect Ector Hoogstad Architecten
MindLabs partners Fontys University, ROC Tilburg, Tilburg University, DPG Media, Uitgeverij Zwijsen
Interieurbouw/meubelen Van der Plas Meubel & Project
Vloeren Forbo Flooring (Marmoleum), Studio WAE (projecttapijt)
Vinyl wandbekleding Vescom (Tonga)
Verlichting Maas & Hagort
Akoestische plafonds Verwol
Bouwfysica, brandveiligheid en installatietechniek Nelissen ingenieursbureau
Bouwmanagement BTB
Projectmanagement Hevo, Quadrant4
Bouwkundig ingenieur IMd Raadgevende Ingenieurs
Kostendeskundige Kamphuis Schaufeli
Aannemer Ballast Nedam Zuid, BINX