Gebouw KB is een voormalige nylonfabriek op het 90 hectare grote Industriepark Kleefse Waard (IPKW), een in de jaren veertig ontwikkeld industrieterrein van de AKU (Algemene Kunstzijde Unie), een bedrijf dat later is opgegaan in AkzoNobel. Het industrieterrein werd in 2003 aangekocht door ontwikkelaar en belegger Schipper Bosch, om het samen met de gemeente Arnhem te herontwikkelen tot ‘cleantech campus’ – een bedrijventerrein dat duurzame en energiegerelateerde bedrijven huisvest, faciliteert en met elkaar verbindt. In Gebouw KB stonden oorspronkelijk enorme ketels op een zware verdiepingsvloer. De ketels werden verwijderd, zodat een hoge lege ruimte ontstond met een haast sacrale schoonheid – een ‘kathedraal’ van betonnen kolommen, met veel licht, lucht en ruimtelijkheid. De ruimte contrasteert sterk met de begane grond en het souterrain van het gebouw, die vanwege de robuuste betonnen draagstructuur een zwaarder karakter hebben.
Gebouw KB werd getransformeerd naar ontwerp van HofmanDujardin in samenwerking met Schipper Bosch. “Het is een echte co-creatie van ons en de opdrachtgever, die een zeer proactieve rol had”, vertelt Michiel Hofman. “Als architect hebben wij intensief samengewerkt met Mendel Robbers en Emile de Wit, de architecten van Schipper Bosch. Zij hadden hele goede ideeën en we hebben uitstekend kunnen ‘sparren’. Zo stelden zij voor een pand tegen de kop van het gebouw te slopen voor meer daglicht.” Hiervoor werd ook de overkapping tussen Gebouw KB en een naastliggend gebouw verwijderd. Om eenheid te bewaren zijn de gevelrenovaties van veel gebouwen op het terrein door Schipper Bosch ontworpen.
Split level
De oorspronkelijke betonconstructie – met gemetselde gevels, hoge ramen en een betonnen dak – bleef behouden. Wat overbleef was een reusachtig casco. “Een enorm ruw gebouw”, zegt projectarchitect Thom Zijlstra van HofmanDujardin, “en dat is het eigenlijk nog steeds. Hoewel de opdrachtgever aanvankelijk nog overwoog het beton te schilderen, wilden we het ruwe karakter behouden. Het beton werd daarom enkel gezandstraald, alleen het allerzwartste werd bijgetipt.”
Om extra vloeroppervlak en een verbindende werkruimte te creëren, werd in de hoge open ruimte een imposant stelsel van platforms en trappen gemaakt, een zorgvuldige ‘driedimensionale compositie’ met verdiepingsvloeren op verschillende niveaus. Aan een zijde van het gebouw zijn links twee vloeren en is rechts één vloer, aan de andere zijde wordt dit gespiegeld – waarmee overal een ‘split level-ervaring’ is gecreëerd. De vloeren liggen op open stalen vakwerkliggers, die tussen de betonnen kolommen van de hal hangen. De vloeren hebben geïntegreerde klimaatplafonds en zijn zo dun en licht mogelijk gemaakt. Daarbij is de constructie los van de ‘kathedraal’ gehouden. Zo bleven niet alleen de ruimtelijkheid en overvloedige lichtinval behouden, maar is de transformatie bovendien aanpasbaar en kan de structuur in de toekomst blijven inspelen op nieuwe eisen. “Alles kan er zelfs weer uit worden gehaald”, weet Zijlstra. “De constructie is ook goed ‘leesbaar’: zo zie je bijvoorbeeld duidelijk de plaatsen waar deze met bouten is aan het casco is bevestigd en zijn de koppelingen overal zichtbaar, en zijn in de driehoeken van de vakwerkliggers leidingen en installaties te zien. We hebben naar een ‘easygoing’ en snelle bouwbaarheid van het ontwerp gezocht. Veel elementen zijn prefab in het werk geplaatst.”
Route in Gebouw KB
Naast de hoofdentree staat een lange koffiebar – tevens de receptie; op de begane grond zijn verder het restaurant en een aantal vergaderruimtes. Op één plaats is in een grote bestaande vloeropening door middel van een brede houten tribunetrap een sterke verbinding gemaakt met het souterrain. De trap kan worden gebruikt voor bijeenkomsten en presentaties, de vide zorgt ook voor daglicht in de vergader- en seminarruimtes in het souterrain. Hier ligt een nieuwe betonnen vloer, die met een pigment wat donkerder is gemaakt zodat hij afsteekt tegen het beton van het casco. Een tweede, iets smallere maar langere houten trap voert naar de eerste verdieping, waar je direct in een andere wereld terecht komt. Pas hier zie je de ‘kathedraal’ in volle glorie, met links en rechts de platforms op verschillende hoogtes die worden verbonden door ranke metalen trappen. Het midden van de ruimte is open gehouden, zodat er door de (dak)ramen daglicht tot diep in het gebouw komt.
Alle platforms en trappen zijn onderdeel van één heldere route die alle ruimtes in het gebouw verbindt, waarbij elke plek in logische verbinding met de andere plekken staat. “De route is heel vanzelfsprekend en intuïtief”, stelt Hofman. “Zo ben je als architect ook sturend in hoe mensen een gebouw gaan gebruiken.” Daarbij is de route ook zeer inspirerend: door de split level-constructie heb je overal mooie, steeds weer wisselende zichtlijnen en doorzichten. De lift maakt geen deel uit van die route – die is achterin het gebouw in een zwarte koker ‘verstopt’, om zo meer beweging te stimuleren. Langs de platforms staan metalen balustraden, die transparant zijn als je er schuin op kijkt maar ondoorzichtig als je er direct voor staat, zodat ze ook beschutting geven. De plattegrond kent een gradatie in privacy: pantry’s en loungeplekken liggen langs de centrale route, werkplekken bevinden zich dieper op de werkvloeren. “De circa 180 werkplekken zijn op een ‘natuurlijke’ manier verdeeld”, aldus Zijlstra. “In het midden van het gebouw is veel ruimte voor samenwerking, naarmate je meer naar de uiteinden gaat, kun je geconcentreerder werken.” Ook zijn er gesloten ruimtes voor overleg en vergaderingen, met name op de eerste verdieping. Hier is tevens een ‘concentration jungle’ gemaakt, een bibliotheekachtige setting met veel planten, en zitjes waar je in alle rust kunt werken.
Grounded
In Gebouw KB zijn mooi de ideeën van Shaping Intuition te herkennen, de ontwerpfilosofie van HofmanDujardin en het ‘DNA’ van alle ontwerpen van het bureau. Hierbij gaat het om het welzijn van de gebruikers in hun omgeving, die zo vormgegeven moet worden dat een aantal intuïtieve waarden er met elkaar in balans zijn – spaciousness (licht, lucht en ruimte), connection (fysieke en visuele verbinding), expression (kleur en expressie) en groundedness (comfort en geborgenheid). Het interieur is licht, ruimtelijk en expressief, maar biedt ook overal geborgenheid. Hiervoor zorgen onder meer de platforms, die tegelijkertijd ook het plafond van de ruimte eronder vormen. Hofman: “Ook het souterrain en de begane grond vormen echt een ‘grounded world.” Daarbij zijn alle plekken in het gebouw ‘connected: “Overal is er een relatie tot het grotere geheel, en hoewel het gebouw 3300 m2 groot is, is de menselijke maat nooit uit het oog verloren en voel je je nergens ‘lost in space’.”
In het interieur is gezorgd voor zowel contrast met het industriële karakter van het gebouw als aansluiting daarop. Op de platforms ligt een warmgrijze gemêleerde vloerbedekking van gerecycled garen die mooi past bij het beton, en hoewel het tapijttegels zijn ervaar je ze als één vloerveld. Voor warmte bij het staal en het beton zorgen de royale beplanting en het hout van de trappen. Voor de wanden van een aantal gesloten ruimtes zijn gekleurde materialen toegepast, verder is het kleurgebruik ingetogen en ietwat neutraal. “Dat komt ook doordat het interieur is uitgewerkt toen er eigenlijk geen bepaalde gebruiker meer in beeld was”, stelt Hofman. “Aanvankelijk zou Gebouw KB worden gebruikt door Allego, maar die haakte af. De opdrachtgever wilde daarom een generieker interieur dat ook door andere bedrijven zou kunnen worden gebruikt.” Dat heeft volgens Hofman ook voordelen: “Als je een neutrale, maar sterke en overtuigende basis creëert, blijft een ontwerp lang goed. Met de invulling, waaronder de meubelselectie, kun je daarbij voor levendigheid zorgen. Dat hebben we ook gedaan in onder meer ING Cedar en ons eigen kantoor.”
Donkere plekken
De sfeer in Gebouw KB wordt daarnaast in belangrijke mate bepaald door het verlichtingsplan, met verlichting van 500 lux boven de werktafels en meer diverse verlichting op andere plekken. Hofman: “We hebben gezorgd voor veel lichtdiversiteit, niet alleen door middel van lichtvlekken, maar ook door juist donkere plekken te creëren. Want een van de belangrijkste eigenschappen van licht is donkerte. De twee communiceren en contrasteren met elkaar, en geven een complementaire energie. Ook dit contrast heeft te maken met Shaping Intuition: wij hebben empirisch ondervonden dat mensen vaak zoeken naar complementaire waarden. Wanneer je bijvoorbeeld in een bos wandelt, pauzeer je het liefst op een lichte, open vlakte, en tijdens een wandeling op de hei zoek je juist een boom of de rand van het donkere bos op. Daarom: durf iets donker te maken. Soms is het ook beter om meer licht te creëren waar je niet bent, dan waar je wel bent, dan ontstaat een mooi lichtperspectief.” Naarmate je hoger in het gebouw komt verandert ook de kleur van de armaturen: die zijn in het souterrain en op de begane grond zwart, en op de verdiepingen wit.
Met de transformatie van Gebouw KB voldoet de voormalige fabriekshal aan alle eisen die je aan een eigentijdse werkomgeving kunt stellen, waarbij het karakter van het oorspronkelijke pand zorgvuldig bewaard is gebleven. Daarbij is het interieur van een tijdloze schoonheid en daarom tevens duurzaam, want het zal nog lang gekoesterd worden. Ook de energievoorziening is trouwens duurzaam: Gebouw KB is aangesloten op de lokale energiecentrale die draait op lokaal afvalwater, energie en restproducten. Het vorig jaar geopende kantoor beslaat overigens niet geheel Gebouw KB: het tweede deel wordt nu ontwikkeld – eveneens naar ontwerp van HofmanDujardin in samenwerking met Schipper Bosch, en heel anders: zo zijn hier geen verdiepingen in de hal gemaakt. Er staat nog veel meer te gebeuren op IPKW: het Industriepark heeft de ambitie in 2025 het meest duurzame bedrijventerrein van Nederland te zijn.
www.hofmandujardin.nl
www.schipperbosch.nl
(Tekst: Rutger van Oldenbeek – fotografie: Matthijs van Roon en Peter Tijhuis)
LEGENDA
Opdrachtgever IPKW / Schipper Bosch
Architect HofmanDujardin in samenwerking met Schipper Bosch
Vast meubilair Dokter interieurbouw
Losse meubelen Workbrands; Steelcase, Vitra / Vitra refurbished, Hay, Muuto, Ondaretta, Takt
Vloeren Ege Carpets, Van de Steeg Parket (bekleding houten trappen)
Wanden Mosa
Systeemwanden Plan Effect Systeemwanden, Espero Vouwwanden
Plafonds HCKP Klimaatplafonds
Staalconstructie Nijborg Staalbouw
W-installaties Toonen Installatiebedrijf
E-installaties JB Tech
Adviseur W-installaties Huisman & van Muijen
Adviseur E-installaties JB Tech
Aannemer Karbouw
Oppervlakte 3300 m²
