In het Groote Museum ga je op een persoonlijke expeditie die je met andere ogen laat kijken naar jezelf en al het andere levende wezen op aarde. Door je eigen lichaam te spiegelen aan planten, dieren en microben, kom je erachter dat je veel meer verbonden bent met de wereld om je heen dan je dacht. Het zit in je, je bent er onderdeel van, en zonder kan je niet bestaan. Wat maakt je tot wie je bent? Hoe verschil je van een salamander? Zeggen je schoenen iets over hoe verbonden je bent met de aarde? Dit museum is voor iedereen die openstaat om zichzelf en de eigen omgeving te bevragen.
Groote Museum: een ander soort museum
Bij binnenkomst bovenaan de grote monumentale vlindertrap helpt een kunstwerk van Art + Com je vast met het veranderen van je perspectief. Op een beeldscherm zie je jezelf in de ruimte. Dan vliegt in diezelfde ruimte ineens het dak van het gebouw en kijken dieren naar binnen. Ben je als mens nog wel zo groot als je dacht? De bezoeker krijgt hier bewust geen handvatten die vertellen wat je moet denken of doen. Het museum geeft inzichten, maar trekt geen conclusies. Hier mag je gewoon even ‘zijn’. Bezoekers worden daarmee ook een beetje in het diepe gegooid. Neem bijvoorbeeld de geurtunnel. Hier gaat het niet zozeer om wat je ruikt maar om de vraag wat het met je doet. Op sommige plekken worden bezoekers nog extra ontregeld wanneer er een soundscape klinkt waardoor het lijkt of er een oorverdovende stortbui op je neer komt. Het Groote Museum is een plek waar je je natuur kunt ervaren met je hele lichaam.
Een tegendraadse beeldtaal
Het gebouw is in 1855 speciaal gemaakt om de natuur te bestuderen en te ordenen volgens de toen geldende principes. Dit gebouw met haar 170 meter lange vitrines is eigenlijk het enige echte collectiestuk en speelt dan ook nog altijd een hoofdrol in het verhaal. Maar in dit verhaal is onze relatie met de natuur wel radicaal veranderd – het is niet meer wij en de natuur, maar wij als onderdeel ervan. Daarom is de nieuwe beeldtaal anders. Het verhaal zit niet meer netjes in de vitrines, geordend volgens biologische classificaties. De vitrinedeuren gaan open en de dieren treden naar buiten. De barrière van het glas wordt zoveel mogelijk doorbroken. De centrale doorgang is helemaal vrijgelaten, van het ene eind van de Oostzaal naar het andere eind van de Westzaal. In de Oostvleugel is een nieuwe werkplaats, een open plek voor iedereen waar elke dag wat gebeurt. Zo vervagen de grenzen tussen collectie en bezoeker, en wordt natuur en mens als één geheel benaderd.
Observeren, associëren en poëzie
Tegenwoordig zijn mensen gewend te denken in specialismen en raakt wat erbuiten valt snel uit het zicht. Zo zijn harten van chimpansees en mensen nagenoeg identiek maar bijna niemand bestudeert deze samen. Waarom kijken we nog steeds naar de natuur vanuit een puur menselijk perspectief? Zijn planten evolutionair gezien niet veel succesvoller dan wij?
Het contentteam liet zich inspireren door het gedachtengoed van Alexander von Humboldt. Hij was een van de laatste generalisten, en bestudeerde biologie, geologie, filosofie en wetenschap als geheel. Observeren en vrij associëren was daarin heel belangrijk, net als het beschrijven van zijn bevindingen op een poëtische manier. Want waarom zou je kunst en wetenschap scheiden? Het ontwerp zoekt daarom juist de poëzie op met vrije associaties. Zo vergelijkt het de longen van een mens met een boomkruin. Of de wortels van een plant met je voeten en de plek die je inneemt op de aarde. Met die voeten loop je over gebaande paden en heb je ingesleten gewoontes. Die gewoontes die moeten veranderen om onze planeet leefbaar te houden.
Alles is met elkaar verbonden
De tentoonstelling is opgezet in twaalf thema’s, ieder met een specifiek lichaamsdeel als basis. Verschillende thema’s zijn daar vervolgens op een associatieve manier aan verbonden. Om deze associatieve verbanden te ondersteunen werd een nieuwe collectie gemaakt en verzameld. Ieder thema heeft als doel om iets te vertellen over jou in relatie tot de wereld om je heen en ieder thema wordt op een eigen manier verbeeld. Dit kan zijn met behulp van een kunstwerk, een interactieve opstelling of animatie maar dit kan ook op een nieuwe manier in de bestaande vitrines.
Groote Museum als het geheim van Amsterdam
Voordat dit project in 2016 startte stond het Groote Museum 75 jaar lang leeg, met lege vitrines, zonder collectie. Het gebouw voelde als een tijdscapsule, één van de best bewaarde geheimen van Amsterdam. De vitrines en legkasten waren vroeger gevuld met duizenden objecten: van schelpen tot schedels en van preparaten tot skeletten. Mensen met hoge hoeden bekeken de systematisch geordende ‘natuur’ netjes achter glas. De afstand kon niet groter. Ook nu moet de tentoonstelling de bezoeker het gevoel geven dat hij ‘de eerste’ is die dit geheim van Amsterdam ontdekt. Het ontwerpproces was balanceren op de balk om een moderne dynamisch tentoonstelling te maken die tegelijkertijd de zeggingskracht van het oorspronkelijke gebouw versterkt.
Een bijzondere totstandkoming
Het Groote Museum is op een unieke manier tot stand gekomen. Een klein projectteam, bestaande uit Haig Balian, Peter den Dekker, Eveline Hensel, Harrie Knol en Michel de Vaan van Kossmanndejong (dat ook een bijdrage leverde aan de Floriade 2022) heeft vijf jaar intensief samengewerkt. Vanaf het eerste uur zijn inhoud en ontwerp integraal ontwikkeld. Het proces was een soort pingpong waarbij het ontwerp de inhoud telkens een stapje verder bracht en andersom. Dat betekende vooral veel opnieuw beginnen, maar wel vanuit een steeds sterkere visie. Door deze werkwijze werd echt iets nieuws gecreëerd. Toen het ontwerp klaar was heeft een getalenteerd team van filmakers, onderzoekers, preparateurs, bouwers, programmeurs en nog veel meer de getekende wereld tot leven geroepen. Nu wordt het een bloeiende plek waar iedere dag samenkomsten zijn en waar mensen geïnspireerd worden over zichzelf en de wereld. In deze bijzondere samenwerking onderzoeken Kossmanndejong en Artis onze plek in de wereld vanuit verschillende perspectieven: het micro-perspectief met Micropia, het macro-perspectief met het Groote Museum en straks ook het interplanetaire perspectief met het Planetarium.
(Fotografie: Maarten van der Wal)
- Bekijk ook
- https://www.kossmanndejong.nl/nl/