Markt 4 is het resultaat van de transformatie van de rooms-katholieke Cuyperskerk in het centrum van Sas van Gent. Deze kerk is genoemd naar architect Joseph Cuypers, zoon van Pierre Cuypers. Het gebouw dateert uit 1892 en werd gebouwd als vervanging van een kerk uit 1739, die te klein geworden was. De Cuyperskerk is een Rijksmonument, dankzij het bijzondere tongewelf – het eerste gewelf in Nederland gemaakt van cementijzer. Op 1 januari 2013 sloot de kerk haar deuren vanwege teruglopende belangstelling voor de kerkdiensten. De Stichting Behoud Cuyperskerk kocht de kerk in 2018 voor het symbolische bedrag van 1 euro, met als doel herbestemming van het religieus erfgoed.
Nieuwe functie
Dit was een project van de lange adem, aldus architect Guido Goethals van VG Architecten: “De regio heeft te maken met krimp, de kerk stond een à twee jaar leeg toen we begonnen met een herbestemmingsonderzoek. We hebben een inloopavond voor het dorp georganiseerd. Een voormalige huisarts, de heer Puylaart, kwam met het idee om de kerk te restaureren en een nieuwe functie te geven.” Goethals, zelf oorspronkelijk afkomstig uit Sas van Gent, was behalve als architect ook tot midden 2019 als bestuurslid van de Stichting Behoud Cuyperskerk bij het project betrokken. “Met een groepje enthousiaste mensen die zich betrokken voelden bij de kerk hebben we een plan gemaakt voor de herbestemming. Zo wilde de Stichting Zeeuwse Gronden in de kerk een dagbesteding voor haar cliënten realiseren, en een meubelzaak wilde er ruimte huren. Met dit plan zijn we naar de provincie en de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed gegaan, en de transformatie werd goedgekeurd.”
Markt 4 is overdekt marktplein
Dat betekende echter niet, dat alles verder van een leien dakje ging. Het project liep een belangrijke Europese subsidie mis; de meubelzaak vond een locatie elders en haakte af, plannen om in het kerkgebouw een sportschool te realiseren vereisten een te grote investering. Maar deze tegenslagen werden stuk voor stuk overwonnen en leidden uiteindelijk tot de huidige invulling, Markt 4 – zo genoemd vanwege het adres. Goethals: “Markt 4 is nu een overdekt marktplein met meerdere kramen voor ondernemers, er is horeca en er zijn werkplekken voor startende ondernemers. We hebben de kerk ‘verkaveld’ voor winkeliers die hier winkelruimte willen hebben. Er zit nu een slager, een bakker, een groenteboer en zelfs een postagentschapje. Het zou mooi zijn, als de verschillende ondernemers hier elkaar kunnen versterken. In maatschappelijk restaurant Zeeuwse Gronden werken mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. In de voormalige sacristie is nu een stilteruimte ingericht.”
Ingrepen
Voor de restauratie is de kerk eerst teruggebracht naar een nulstatus. Goethals: “Ik had graag grotere ramen gewild, dat was helaas te begrotelijk. De grijs geschilderde wanden zijn intact gelaten. Hieronder moeten nog oude kleurrijke beschilderingen zitten, maar binnen het budget was het niet mogelijk om die terug te brengen. Je vindt de oude kleuren nog wel terug in de doopkapel.” Een bijzonder bouwkundig aspect aan de kerk is het al eerder genoemde tongewelf van cementijzer. “De industrialisatie van Zeeuws-Vlaanderen is begonnen in Sas van Gent met betonfabriek Picha-Stevens, die verantwoordelijk was voor het materiaal van dit gewelf.” De transformatie van een Rijksmonument zorgde uiteraard voor een aantal beperkingen: “In het kader van duurzaamheid wilden we graag zonnepanelen op het dak leggen. Hier was de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed het niet mee eens in verband met het aanzicht van de kerk.” Gelukkig konden andere ingrepen wel uitgevoerd worden: “We hebben de oude houten vloeren verwijderd, en vervangen door betonvloeren met vloerverwarming. Ook het betonnen podium hebben we verwijderd. In de zijbeuken van de kerk zijn tussenvloeren van reversibel staal geplaatst. Hiervoor hebben we samengewerkt met een smid uit de buurt. Dat vond ik leuk, hij heeft er details in gemaakt die ik niet had bedacht.”
Gemeenschapscentrum
Om te voldoen aan de huidige eisen zijn de nodige aanpassingen gedaan en zijn nieuwe voorzieningen toegevoegd. Goethals: “We hebben sanitair aangebracht, een geluidsinstallatie, en alle verlichting vervangen door led.”
Qua inrichting is de ruimte sober gehouden. “De kerk is opgedeeld in zo’n twintig kaveltjes. Leerlingen van Praktijkschool De Sprong uit Terneuzen hebben hierop van pallets en steigerplanken marktkramen getimmerd.” Hoewel Goethals aangeeft, dat op architectonisch gebied de transformatie bescheiden is geweest en het traject de nodige ups en downs heeft gekend, is hij tevreden over de verbindende werking van Markt 4. “Ik ben het meest trots op de sociale functie die het gebouw nu heeft. Het was ook echt de bedoeling dat de kerk weer een rol in de gemeenschap zou gaan vervullen. Wij hebben erg ingezet op dat sociale aspect, de combinatie van markthal en gemeenschapscentrum. Net als vroeger is de kerk in de vorm van Markt 4 nu weer een ontmoetingsplaats voor Sas van Gent en omgeving.”
www.vgarchitecten.nl
(Tekst: Eva Vroom – fotografie: Bas Gijselhart | BASEPHOTOGRAPHY)
LEGENDA
Architect VG architecten
Staalwerk Siersmederij Groosman
Leidekker Jobse
Restauratiewerkzaamheden o.a. Koninklijke Eijsbouts
Installaties E Elektra 21
Installaties Zeeuwse Verwarmings Unie
Aannemer Leenhouts Aannemingsbedrijf
De website Pi-online biedt actualiteit voor professionals uit de architectuur- en interieurbranche. De rubriek Projecten biedt beschrijvingen van onlangs gerealiseerde gebouwontwerpen.
- Bekijk ook
- http://www.vgarchitecten.nl