Tekst: Rutger van Oldenbeek
Fotografie: Roel Backaert
Het Evoluon werd in 1966 geopend als educatief en toekomstgericht techniekmuseum, en was een geschenk van Philips aan de stad Eindhoven ter gelegenheid van het 75-jarig jubileum van het bedrijf. Het ontwerp is van grafisch vormgever Louis Kalff (die zo’n veertig jaar verantwoordelijk was voor de reclames van Philips) en architect Leo de Bever. Kenmerkend is de spectaculaire futuristische koepel met een diameter van 77 m, die veel weg heeft van vliegende schotel. Hierdoor kreeg het Evoluon wereldwijd bekendheid en wordt het wel de ‘Eifeltoren van Eindhoven’ genoemd. In 1989 sloot het Evoluon tot veler verdriet zijn deuren als museum, en in 1996 werd het complex heropend als conferentie- en evenementencentrum. In 2018 werd het Evoluon aangewezen als rijksmonument en begin 2021 werd bekend dat het weer een culturele bestemming zou krijgen.
Subsidie Evoluon
Next Nature Network – een stichting die verkent hoe technologie onze ‘next nature’ wordt, ontwikkelde een visie voor het Evoluon. “Onze directeur Koert van Mensvoort was bezig met een subsidie-aanvraag voor het Next Nature Future Lab en daarvoor was ook een gebouw nodig”, vertelt Mieke Gerritzen van Next Nature, ‘creative lead’ van RetroFuture. Gerritzen was eerder directeur van MOTI, Museum of the Image in Breda, en hoofd van de designafdeling van het Sandberg Instituut, het masterprogramma van de Gerrit Rietveld Academie. Ze was een van de eerste ontwerpers die zich bezighielden met nieuwe media en betrokken bij onder meer de Digitale Stad en VPRO-digitaal. “Koert ging voor aanvraag op zoek naar partners, en kwam in contact met de Stichting Evoluon, waarna bleek dat een culturele invulling voor het gebouw werd gezocht. Een mooie samenloop van omstandigheden, en wij hebben vervolgens een plan voor het Evoluon ontwikkeld.” Hoewel de subsidie in eerste instantie naar een andere instelling ging, kreeg Next Nature alsnog een andere subsidie, waar subsidies van de gemeente, de provincie en de stichting Brainport Eindhoven bijkwamen. Next Nature nam ook het conferentiebedrijf over, een andere bron van inkomsten. “En dat is nodig, want het is een duur gebouw om te verwarmen en er moet nog veel gebeuren om het te verduurzamen”, aldus Gerritzen.
Out of the blue
Voor het ontwerp van de entreelounge, het restaurant en de vergaderruimtes werd M+R interior architecture gevraagd. M+R en Next Nature werden via een relatie aan elkaar voorgesteld. “En er was meteen een klik”, zegt Hans Maréchal. “Maar er was slechts weinig tijd tot de opening en het budget was te laag. Dat was gevaarlijk, want iedereen kent het Evoluon, en je krijgt maar één kans om een goede eerste indruk te maken en te laten zien dat er echt iets is veranderd.” Maréchal stelde voor om maximaal gebruik te maken van de bestaande middelen en materialen, en het interieur een tijdelijk karakter te geven. Daarbij moest het gebouw met respect worden gemoderniseerd en zo veel mogelijk het gevoel worden gecreëerd van hoe het oorspronkelijk was. Maréchal: “Alle ellende die in de loop der jaren is toegevoegd is weggehaald, zodat het gebouw weer ‘clean’ als in 1966 is.”
De insteek van M+R is dat duidelijk is gemaakt wat origineel en permanent is, en wat nieuw, tijdelijk en reversibel. Hiervoor is maximaal gebruik gemaakt van de bestaande inrichting, die is voorzien van een ‘nieuwe huid’ in de herkenbare kleur blauw. Door alles wat nieuw en ook tijdelijk is consequent uit te voeren in blauw, is een extra laag toegevoegd aan het monumentale gebouw en blijft de originele verschijningsvorm goed afleesbaar. Maréchal: “De keuze voor blauw was ‘Out of the blue’, maar ook weer niet, want blauw staat onder meer voor puur en zuiver, en wordt vaak geassocieerd met techniek en toekomst. Ook komt het blauw terug in de branding van Next Nature en is het de kleur van Philips, de initiatiefnemer van het Evoluon.”
Tweede leven
De inrichting van de publieke ruimten is volledig circulair is en kan optimaal worden hergebruikt. Voor de losse inrichting koos M+R voor stoelen en tafels van Lensvelt, van Eindhovense (Brabantse) ontwerpers en kunstenaars als Maarten Baas, Joep van Lieshout en Piet Hein Eek. Maréchal: “In principe worden alle meubelen na gebruik geveild, zodat ze na hun functie in het Evoluon een tweede leven krijgen.” In het restaurant van het Evoluon, Brasserie NEXT, staan bijvoorbeeld blauwe aluminium Aluminum Chairs van Piet Hein Eek en 101-stoelen van Maarten Baas. Ook op het in samenwerking met cateraar Vermaat ontworpen terras staat louter blauw meubilair, met onder meer de door Stefan Scholten ontworpen Loop chair en een door M+R ontworpen modulaire zitbank in de vorm van een X (die van Next Nature), die ook in de lounge is gebruikt.
De bar in het restaurant is hergebruikt, waarbij de osb-platen deels blauw, en deels zwart werden geschilderd – het laatste aan de kant van het a la carte deel van het restaurant, waar ook alle meubelen zwart zijn – de enige uitzondering op de blauwe kleurstelling. Voor verlichting hangen er ranke zwarte tracks up- en downlighting van Delta Light, uitgerust met leds en DALI-gestuurd, waarmee voor elke gewenste sfeer de juiste verlichting wordt verkregen. De uplighting licht de prachtige betonnen kolommen en het monumentale plafond van houten lamellen aan. Een van de wanden van het restaurant is bekleed met een door M+R ontworpen behang met een beeld van de Canadese fotograaf Bryan Versteeg, gecombineerd met beelden van het Evoluon.
De gehele achterwand van de naast het restaurant gelegen lounge met museumshop is bekleed met een schitterend beeld van kunstenaar Sofia Crespo, ‘de canon van het heelal en de aarde’, met onder meer planeten en dieren op een zwarte achtergrond. Verder overheerst ook hier de kleur blauw: alle meubelen, zoals de Skulls van Atelier van Lieshout, en het door M+R ontworpen meubilair voor de museumshop zijn blauw. Op dat meubilair staan twee door Louis Kalff ontworpen tafellampen. “En we hopen dat Philips die weer in productie gaat nemen”, aldus Maréchal.
Ringen van het Evoluon
De koepel van het Evoluon telt verschillende verdiepingen (de ringen) rond een open middendeel, zodat je bij binnenkomst direct het schitterende, uit driedimensionale hexagonen opgebouwde houten plafond ziet. Op de begane grond zijn een café en bar/receptiebalie, uitgevoerd in blauw, net als de door Michiel van der Kley ontworpen Chase G kapstokken, die – wanneer er jassen aan hangen en je ze van boven bekijkt – doen denken aan marsmannetjes. In de ruimte staat een grote koker met affiche van de tentoonstelling. “In de toekomst willen we die bekleden met leds die video’s kunnen projecteren, net als op de gevel van de Ziggo Dome”, zegt Gerritzen. Blikvanger in de entree is de futuristische DeLorean die door Next Nature werd aangeschaft en het eerste voorwerp in de vaste collectie vormt.
Tegen de ramen onder de koepel zijn rondom transparante foto’s van ‘toekomstdenkers’ aangebracht, zoals Albert Einstein, Greta Thunsberg, Zaha Hadid, Hannah Arendt, Karl Marx, Benazir Buttho en architect Kalff. De foto’s zijn deel van de eerste tentoonstelling in het Evoluon, ’RetroFuture, de toekomst van gisteren’. Gerritzen: “Die gaat over hoe we in het verleden over de toekomst dachten en wat nu onze verwachtingen ervan zijn. We willen met RetroFuture een optimistisch geluid laten horen zonder de zorgen te negeren over hoe het er nu met de aarde voor staat, en bereiken dat bezoekers niet meer bang zijn voor de toekomst.”
RetroFuture bestaat uit vier delen, ondergebracht op de vier ringen van het Evoluon. Op de eerste ring worden tien universele toekomstdromen weergegeven, gezien door de ogen van hedendaagse kunstenaars. Op de tweede en derde ring zijn deze dromen vertaald naar maatschappelijke uitdagingen als wonen, werken, het eeuwige leven, reizen, klimaat en communicatie. De thema’s worden geïllustreerd in een tiental halfronde tunnels, met namen als Luchtkastelen bouwen, Nooit meer werken, Toren tot aan de hemel en Paradijs op aarde. Elke tunnel is op een andere manier vormgegeven, met onder meer voorwerpen, films, illustraties en interactieve installaties – die je meteen onderdompelen in de toekomst van gisteren. Mooi voorbeeld is de tunnel over reizen (Vliegen als een vogel), met een prachtige vitrine met miniaturen van voer- en vaartuigen, en een fictief vliegtuig met vliegtuigstoelen waarin je sciencefiction films kunt bekijken. Gerritzen: “Bron van inspiratie voor deze tunnel was Stanley Kubrick’s film A Space Odyssey, en diens Dr. Strangelove inspireerde ons tot de conference room in de tunnel die gaat over de samenleving.” De tunnel over communicatie is meesterlijk vormgegeven met tal van oude elektronische apparaten als tv’s, computers en videorecorders. In de tunnel over kennis (Alles willen weten) staat een lang meubel met onder meer een bibliotheek en leestafel, Gerritzen: “Die is helemaal gemaakt van afdankertjes uit de kringloopwinkel die we wit hebben geschilderd.”
Toegankelijk
De vierde ring is een ‘kermis’ met tien kraampjes gerelateerd aan de dromen. “Als kers op de taart”, zegt Gerritzen. “Hier laten we de toekomst van nu zien, met onderwerpen als deepfakes, een snackautomaat met bacteriën, algen en schimmels, en een tijdmachine die je met een VR-bril van de grond optilt” Aan het einde van de kermis kom je in een spookhuis, waar ‘foute’ wereldleiders kijken naar een video met dystopische beelden. Alle onderdelen worden toegelicht met toegankelijke teksten (in Nederlands en Engels), die je meenemen in het verhaal van RetroFuture . De tentoonstelling garandeert zo een prachtige dag uit voor jong en oud, “Maar er komt voor Kerstmis nog iets speciaal voor kinderen in elke tunnel”, aldus Gerritzen.
RetroFuture is inmiddels twee maanden open en heeft al ruim 22.000 bezoekers ontvangen. Gerritzen: “De tentoonstelling loopt in principe tot en met 23 maart 2023, maar wellicht ook langer, want hij was duur om te maken. Omdat vrijwel alles bestaat uit prints, bestaat de tentoonstelling uit een pakket digitale bestanden en kan hij daarna gemakkelijk weer elders worden getoond.” Ook het interieur is mogelijk een langer leven beschoren dan beoogd. Maréchal: “Het meubilair zou na drie jaar worden geveild, maar ze vinden het zo mooi dat het waarschijnlijk langer blijft staan.”
www.nextnature.net/www.evoluon.com/nl
Legenda:
Opdrachtgever Next Nature Network; Mieke Gerritzen; Joanne van der Woude; Koert van Mensvoort; Tim Hoogesteger
Interieurontwerp M+R interior architecture; Hans Maréchal; Emy Liebregts; Eva Neijens; Anuschka Maréchal; Marcel Visser
Tentoonstellingsontwerp Next Nature
Ontwerp catering M+R i.s.m. Vermaat, Rebecca Hilbers + team
Fotowandontwerp Sofia Crespo; M+R interior architecture
Interieurbouw Caelers interieurbouw
Meubelen Lensvelt, Pols Potten, Van Esch
Meubilair vergadercentrum Wilkhahn
Verlichting Deltalight
Vloeren Forbo, Studio Wae
Bewegwijzering Undog, Ferry van Zijderveld
Beplanting Oogenlust
Audio-Visueel Bazelmans AV