De site van tienerschool Porta 1070 omvat een oud kerkgebouw met een imposant hoge toren, beide dankzij een U-vormige nieuwbouw fraai in het project geïntegreerd. Het ontwerp is van OSK-AR architecten, opgericht in 2014 en een samenwerking van 24 architecten en ingenieur-architecten waar jong dynamisme en jarenlange ervaring gekoppeld worden om betere hedendaagse architectuur in de brede zin van het woord te realiseren. Een groot aandeel van het portfolio bestaat uit onderwijsinstellingen, sociale huisvesting, appartementsgebouwen en zorgsectorfaciliteiten in heel België.
Stimulerende ruimtes
Een tienerschool, van oorsprong een Nederlands onderwijsconcept, is een onderwijsvorm waarbij de derde graad van het lager en de eerste graad van het secundair onderwijs worden samengevoegd om de breuklijn tussen basisschool en humaniora weg te werken. Want voor sommige kinderen blijkt dit een harde overgang te zijn. “De zowat 320 leerlingen van deze eerste Belgische tienerschool Porta 1070 kiezen zelf hun lesprogramma, afgestemd op leeftijd, persoonlijk interessegebied, talenten en vaardigheden. De begeleiding gebeurt met coaches”, verduidelijkt architect Nicolas Raemaekers van OSK-AR architecten.
De opdrachtgever deed een beroep op OSK-AR architecten omdat beide partijen reeds eerder voor schoolprojecten succesvol samenwerkten. “Na talrijke studiereizen en overlegmomenten met het denkteam van de tienerschool, ontwierpen wij een ruimtelijk concept en gaven invulling aan dit voor België volledig nieuwe onderwijsproject. Omdat een regulier schoolgebouw niet voldoet aan een dergelijke pedagogische insteek, ontwierpen we grote open ruimtes die – met behulp van tussenwanden, kasten en ander meubilair – in zones ingedeeld werden om zowel groeps- als individueel werk te stimuleren.”
Fasering
Vanuit stedenbouwkundig en architecturaal oogpunt moest het ontwerp een evenwicht vinden tussen bestaand (kerkgebouw met nieuwe invulling) en nieuw (wit volume). Het dossier vereiste snelheid, want in 2016 moest zowel de bouwaanvraag ingediend worden als het aanbestedingsdossier voor de aannemers opgestart. Bovendien volgden experts uit het onderwijslandschap dit project, zodat de eerste fase expliciet op 1 september 2018 beëindigd moest zijn.
Het bouwproject werd in drie fases onderverdeeld. In februari 2018 werd met fase 1, de kerk, begonnen. Omdat het een iconisch gebouw betreft en de toren een baken in het landschap is, liet OSK-AR de buitenschil onaangeroerd. Uit bouwfysisch onderzoek bleek dat de binnenwanden niet geïsoleerd konden worden omdat de gevelsteen dan mogelijk stuk zou kunnen vriezen. Het volledig gerenoveerde dak werd uitgerust met plafondverwarming – geen overbodige luxe voor een 14 m hoge ruimte – en de sportvloer kreeg vloerverwarming.
De kerk werd tot op de structuur gestript. Na het verwijderen van de oude stuclaag kwam een hele mooie baksteenwand tevoorschijn die, na het aanbrengen van een fixatielaag, werd behouden om de link met het verleden te bewaren. Dat werd ook gedaan ook met de steunpilaren in de ruimte onder de kerkvloer. Raemaekers: “We brachten beschermend vensterglas aan voor de talrijke glas-in-loodramen, om die van rondvliegende ballen in de sportzaal te vrijwaren. Mits de oorspronkelijke houten, zware toegangsdeuren niet langer voldeden, vervingen we die door metalen exemplaren waarbij de oorspronkelijke onderverdeling gekopieerd werd, maar nu met invulling van glas waar voorheen houten vulpanelen zaten. Om letterlijk en figuurlijk de transparantie te bevorderen.”
Minimale ingrepen volstonden om alles maximaal tot hun recht te laten komen. Onder de kerk is een enorme open ruimte die nu onder meer als eetplaats wordt gebruikt, met centraal een geëquipeerde leskeuken. Daarnaast kan er in grote groepen worden gewerkt of op diverse ruimtelijk geïntegreerde individuele- of duo-werkplekken. Om de muzikaliteit te ontwikkelen, is achteraan de musicbox-met-opnamestudio en een kleine tribune. Het geheel is cirkelvormig vormgegeven, tot zelfs het lichtarmatuur toe; de leerlingen noemen het ‘de iglo’. Het ontwerp gebeurde in samenspraak met de akoestiekingenieur, net als dat van de theaterinrichting in de aanpalende ruimte.
Tribunetrap
De nieuwbouw, fase 2, werd tegelijk met fase 1 opgestart. Die werd in U-vorm rond het kerkgebouw opgetrokken, met in het midden een van de vele buitenruimtes. De filosofie van de tienerschool werd ook daarin meegenomen. Zo is er plaats voor speeltoestellen, sportveldjes, zittribunes, didactische moestuin, een lees- en werkruimte, patio’s en terrassen die het verlengde vormen van een binnenleereiland.
De voorbouw werd in september in gebruik genomen. Op 8 m afstand van de achterbouw is de achterkant van de kerk, met daarin het hoogste glas-in-loodraam. Daarom werd in de nieuwbouw een twee niveaus hoog raam geïntegreerd zodat tussen beide ramen communicatie ontstaat. De benedenverdieping herbergt faciliteiten voor administratie, directie en ouderlokaal, alle vrij open om communicatie te bevorderen. Het effectieve hart van de Tienerschool is de grote tribunetrap, net achter de inkomhal. Omwille van duurzaamheid is het loopgedeelte in prefabbeton, het zitgedeelte in lamellenparket. Daar wordt het ochtendmoment georganiseerd waarbij de kinderen over de dagplanning worden geïnformeerd.
Oriëntatieaccenten
Aansluitend op de tienerschool wordt ook een boven- en achterbouw opgetrokken voor de hogere graad middelbaar die in januari 2020 wordt opgeleverd. Dat deel, fase 3, bestaat uit vijf bouwlagen, inclusief een buitenruimte met sanitairvolume op het dak, terwijl op -2 een andere buitenruimte aansluit op het achterliggende parkje. Raemaekers: “Het ruimtelijk concept van de voorbouw werd ook in fases 1 en 2 gedeeltelijk toegepast, waardoor een verdieping die normaliter ruimte zou bieden aan 5 à 6 klaslokalen, nu als één grote ruimte werd opgevat met twee instructieruimtes aan de zijkanten. Enkel op +2 situeren zich eerder reguliere leslokalen omdat dit de labo’s zijn die zich, conform de brandwetgeving, in gecompartimenteerde lokalen moeten bevinden.”
Eva De Sauter, interieurarchitecte: “Omdat het gehele complex erg gedifferentieerd is qua volume en tal van niveauverschillen heeft, vond ik het belangrijk om elke afdeling een eigen identiteit te geven door bepaalde patronen toe te passen in vloeren en meubilair opdat nieuwkomers zich gemakkelijker kunnen oriënteren. Dat werden ronde vormen in de zones voor de jongste leeftijdsgroep, terwijl vijfhoeken primeren voor de leeftijdsgroep 15- tot 18-jarigen.”
Het nieuwe werken in onderwijsvorm
“De implementatie van het landscape-concept en het ‘nieuwe werken’ in een onderwijsinstelling, stimuleert de zelfontplooiing van de leerling”, weet De Sauter. “Bevorderlijk daarbij is veel natuurlijke lichtinval, bewegingsruimtes en aangepast meubilair.” OSK-AR architecten ontwierp alles, met uitzondering van het los meubilair waar zij suggesties voor deden op het gebied van kleur en materiaal. De Sauter: “Fijn dat dit project met een volledig schone lei begon en er dus geen meubilair uit het verleden geïntegreerd diende te worden. Naast eerder reguliere tafels en stoelen, ontwierpen we wandtafeltjes om individueel en rechtopstaand aan te werken, naast multi-inzetbare flexibele werkcompartimenten om in duo of individueel staand of zittend aan de slag te gaan.”
Als oplossing voor de vloeren is meermaals gekozen voor linoleum vanwege de onderhoudsvriendelijke, duurzame en ecologische eigenschappen. Om diezelfde redenen hebben nagenoeg alle tafels, stoelen en ander meubilair een hpl-afwerking. De verlaagde plafonds bestaan uit akoestische houtwolpanelen waarboven de technieken zijn weggeborgen. Die systeemplafonds worden hier en daar onderbroken door spuitpleister of gipsplaat om de zonering aan te geven. Tegelijkertijd met de plafonds ging ook heel wat aandacht naar de akoestische beleving van de ruimtes, groot of klein, en naar het kleurenpalet. “Omdat het in onderwijsinstellingen eerder regel dan uitzondering is dat er posters en dergelijke tegen wanden worden bevestigd, kozen we voor witte wanden en overwegend wit meubilair als uitgangspunt”, zegt De Sauter. “Daar voegden we frisse, heldere kleuraccenten aan toe, zoals overwegend rustgevend groen in de leeshoeken en geel om de dynamiek van werkplekken te versterken.” Aanvullend werden ook oranje en andere complementaire kleurtoetsen gedoseerd gebruikt. Een element dat in alle ruimtes voorkomt is de boom – een herkenbaar, toegankelijk iets voor kinderen. Daarom werd die in talrijke maten en vormen toegepast, soms als natuurlijke, dunne boomstammen aan het onthaal, dan weer in zijn abstracte vorm zoals in schuine kaststructuren.
Leren met de wereld
Voor fase 2 werd het volume vooraan – de zuidkant – bewust lager gehouden dan verderop, om het zonlicht zo diep mogelijk in de kern van het gebouw binnen te laten dringen. De hoogste verdieping werd wat ‘teruggetrokken’ waardoor tevens ruimte voor een terras ontstond.
Aan de voorkant van de site ligt de drukke Ninoofsesteenweg, aan de achterkant een parkje. De belangrijkste uitdaging was dan ook het niveauverschil tussen de drukke straat enerzijds en het dak onder de twee bouwlagen anderzijds, vooral ook omdat een publiek gebouw als een onderwijsinstelling overal rolstoeltoegankelijk moet zijn. Het was eveneens een behoorlijk intens programma om op deze site te integreren. “De achterbouw bestaat immers uit vijf bouwlagen, wat hier wel zeer compact is”, aldus Raemaekers. “Het was ook geen evidentie om het gebouw, vanaf de inkomhal tot op het achterliggende park, volledig transparant te maken. Want Porta 1070 staat niet op zich, maar is een gebouw dat in relatie met zijn omgeving staat. Achter blinde muren wordt hier niet over de wereld geleerd, maar wel effectief geleerd mét de wereld.”
www.osk-ar.be
(Tekst: Wouter Peeters – fotografie: Timothy Schiettecatte)
LEGENDA
Opdrachtgever vzw Sint-Goedele Brussel
Ontwerp OSK-AR architecten
Vast meubilair Planofurn
Vloerbekleding Forbo Flooring
Verlichting o.a. Deltalight
Sanitair en HVAC Aircoplus
Horeca-uitrusting Metos
Studiebureau stabiliteit Topco
Studiebureau technieken AA&O
Veiligheidscoördinatie Topco, EPB
Akoestiek ASM
Elektriciteit Vandenheede
Hoofdaannemer Jan De Nul
Oppervlakte 5.165m²
Budget € 11.518.066,97 excl btw
- Bekijk ook
- http://www.osk-ar.be