Rijkskantoor als aanjager voor biobased bouwen

TEKST Eva Vroom
FOTOGRAFIE Joep Jacobs

Het Rijkskantoor met de kenmerkende twee torens dateert van rond de eeuwwisseling. In de afgelopen jaren is het geschikt gemaakt voor het Nieuwe Werken; voor het ontwerp van de entreezone en het ontmoetings- en vergadergebied koos Rijksvastgoedbedrijf (RVB) De Twee Snoeken als interieurarchitect. De Twee Snoeken voorzag het grootste deel van de begane grond, de eerste en tweede verdieping van een nieuw interieur en een verbeterde indeling. De kern van het ontwerp wordt gevormd door een dynamisch ‘Rijksontmoetingsplein’ en een ruime openbare ontvangsthal. Bijzonder aan het interieur is de toepassing van biobased materialen, waarmee het project zowel een testcase als een showcase is geworden voor circulair bouwen.

Overzicht en verbinding

Om te beginnen transformeerde De Twee Snoeken de bestaande ontvangsthal van het Rijkskantoor op de begane grond van een donkere, onoverzichtelijke ruimte tot een transparant en gastvrij gebied. Hiertoe is de bestaande luifel verwijderd wat een strakke, meer open pui opleverde en voor meer daglicht zorgde. “Daarnaast hebben we de ontvangsthal leeggemaakt en de balie verplaatst” vertelt Ingrid Bekx, interieurontwerper bij De Twee Snoeken. “De balie dicht bij de entree blokkeerde het zicht naar binnen, en de baliemedewerkers hadden slecht overzicht. Nu is de routing meteen duidelijk: zodra je binnenkomt zie je de nieuwe balie centraal in de ruimte en aan de linkerkant de spreekkamers voor de Belastingdienst. De baliemedewerkers kunnen goed zien wie er door de voor- en achter-entree binnenkomen.”

Ook akoestiek, klimaat en de verbinding met de bovenliggende verdiepingen werden verbeterd, vervolgt Bekx: “Wij deden mee aan de tender met een voorstel dat op drie pijlers berustte. Ten eerste het geluid, de akoestiek in het gebouw was slecht. Dit konden we oplossen door de wanden akoestisch te activeren. Daarnaast wilden we de hittestress aanpakken. De gevel pal op het zuiden zorgde voor een enorme opwarming. Om deze tegen te gaan hebben we zowel binnen als buiten beplanting toegepast. Ten slotte wilden we meer verbinding creëren tussen de verschillende lagen in het gebouw. We hebben nieuwe trappen gemaakt van de begane grond naar de eerste en tweede verdieping; deze architectonische toevoegingen brengen heldere zichtlijnen in de ruimte.”

Ontmoeting centrale thema Rijkskantoor

Hiermee zijn alle onderdelen van de ontvangsthal en het werkgebied met elkaar verbonden, en ontstaat over meerdere niveaus een omgeving gericht op samenwerking, overleg en ontmoeting – het centrale thema in het vernieuwde Rijkskantoor. Bekx: ”Ontmoeting speelt een belangrijke rol binnen het Nieuwe Werken, voor samenwerken en afstemming ga je naar kantoor. Tijdens dit project heeft het Rijk de term Rijksontmoetingsplein geïntroduceerd; behalve hier in Utrecht zijn er ook al Rijksontmoetingspleinen in Rotterdam en Eindhoven.” Het Rijk wil in het land meerdere van dit soort pleinen ontwikkelen. Niet alleen om vastgoed zo openbaar en efficiënt mogelijk te benutten, maar ook om een gezonde, aantrekkelijke werkomgeving voor medewerkers te bieden. “Wij wilden het vergadergebied niet alleen upgraden, maar ook laten aansluiten op het restauratieve deel.” Dat deel begint op de begane grond in het werkcafé met een snelle doorloop, bedoeld voor informeel ontmoeten. Een uitnodigende houten trap leidt naar de eerste verdieping, waar medewerkers de hele dag door kunnen aanlanden, samenwerken en overleggen in het lunchcafé. Dankzij de indeling volgens het principe rust - ruis - rumoer is hier per activiteit een passende plek te vinden. Rondom de trap is meer reuring, richting de voorgevel wordt het rustiger. Daar vind je gestoffeerd laag meubilair om langer te zitten.

Op de tweede verdieping bevindt zich het vergadercentrum. “Hier hebben we een mooie groene omgeving ontworpen met pantry’s, als aanlandplek en uitloop voor het vergadergebied. De vaste beplanting verbetert niet alleen de akoestiek, maar ook de klimaatregeling en de sfeerbeleving. Op deze verdieping hebben we tussen de bestaande loopbruggen twee nieuwe vloervelden geplaatst. Op de extra verdieping die zodoende ontstaat, ligt het vergadercafé; samen met het werkcafé en het lunchcafé vormt deze omgeving het Rijksontmoetingsplein.”

Populierenhout

Tijdens de DO fase besloot Rijksvastoedbedrijf om het project te gebruiken als pilot voor de toepassing van biobased materialen. Met als doel het gebruik hiervan op de zakelijke markt te stimuleren, en zodoende de CO₂-voetafdruk in de bouw te verkleinen en de CO₂ reductiedoeleinden te behalen. “De keuze viel op dit project vanwege de natuurlijke, duurzame uitstraling van de ontwerpen” verklaart André Kaasjager, projectleider bij De Twee Snoeken. Een belangrijke rol in het interieur is weggelegd voor populierenhout, een biobased materiaal dat is toegepast op alle wanden van de publiekshal en het Rijksontmoetingsplein. Kaasjager: “We hadden een team samengesteld vanuit RVB en De Twee Snoeken. Tijdens het brainstormen over geschikte materialen kwamen we op het idee om populierenhout te gebruiken voor het interieur. Er werden langs de A2 populieren gekapt, het zou zonde zijn om die niet te gebruiken in het gebouw.”

Het oogsten en gebruiken van populierenhout past perfect binnen het biobased concept, maar maakte het traject wel gecompliceerder. “Er is een technisch proces nodig om dit materiaal brandveilig toepasbaar te maken. Op zich is populier een goede bron, het groeit snel en er staan heel veel populieren op Rijksgrond. Maar je moet de keten goed controleren om een goed eindproduct te borgen. Hiervoor hebben we samengewerkt met RVB, houtbedrijf Peppelhout, Magma Industries en Peutz. Het hout werd gesorteerd, gezaagd en gedroogd bij Peppelhout, daarna impregneerde Magma het om het brandvertragend te maken. We hebben mock-ups gemaakt om het materiaal te testen, die gingen vervolgens bij Peutz de testcabine in.” Dit proces vond plaats tijdens het project, en nam de nodige tijd in beslag. “Ondertussen waren we aan het bouwen, en er zijn best wel momenten geweest dat ik even twijfelde of het allemaal zou lukken. Maar nu het hout officieel gecertificeerd is, mag het ook in toekomstige interieurprojecten gebruikt worden. Omdat we remontabel wilden monteren, hebben we de afwerking als een soort rabatdelen in elkaar gezet. Als achtergrond voor het hout is houtwolcementplaat gebruikt, dat ook akoestische kwaliteiten bezit.”

Warm en uitnodigend

Andere voorbeelden van biobased en circulair materiaalgebruik in het project zijn onder meer wanden van rietstengels uit de Weerribben, akoestische panelen gemaakt van textielafval, en biocomposiet en tafelbladen vervaardigd uit de reststroom van melkpakken. Voor de wanden van de bezoekersloketten van de Belastingdienst is pulp gebruikt van verschillende biobased materialen, zoals aardappelzetmeel, duurzaam geoogst Zweeds naaldhout en schillen van citrusvruchten. Voor het interieur koos De Twee Snoeken voor een neutrale basissfeer, passend bij een Rijkskantoor waar in de toekomst ook andere diensten gebruik van zullen maken. Bekx: “We hebben het interieur van de ontvangsthal een ander kleurenpalet gegeven dan het restauratief gebied. Op de begane grond zijn het natureltinten met donkere, blauwgroene tonen, de groene tonen in combinatie met de vaste groenvoorziening. Op de verdieping zijn de kleuren en texturen lichter en fijner. De hardstenen vloer in de ontvangsthal was nog goed, die hebben we behouden en aangeheeld. Verder hebben we voor alle overige vloeren essenhout van Staatsbosbeheer gebruikt.” Dit laatste geeft in combinatie met de populieren latten van de wanden een warme en uitnodigende uitstraling aan het interieur. Net als voor het vaste interieur zijn ook voor het losse meubilair duurzame oplossingen gekozen. Bekx: “Al het losse meubilair is refurbished en hergebruikt.” De Twee Snoeken bewijst met dit project, dat het goed mogelijk is om met grotendeels biobased materialen een aangename en veilige werk- en ontmoetingsomgeving te realiseren – ondanks de uitdagingen die dit met zich meebracht. Kaasjager: “Voor ons was dit soms wel spannend, maar dankzij de flexibiliteit van alle betrokken partijen is het gelukt.” Het resultaat mag er zijn, en wordt enthousiast omarmd. Bekx: “Er wordt druk gebruik gemaakt van het Rijksontmoetingsplein en we krijgen erg goede reacties.”

Legenda:

Opdrachtgever Rijksvastgoedbedrijf
Interieurontwerp De Twee Snoeken
Interieurbouwer Rever Interieurprojecten i.s.m. KEK, Keijsers Interiors
Los meubilair Rever Interieurprojecten i.s.m. Human Office
Verlichting Rever Interieurprojecten
Vloeren Finesse
Wanden Verwol
Plafonds Derako, Ecophon
Beplanting Ambius
Aannemer Heijmans
BVO 3500 m²