Het Schoenenkwartier is gevestigd in een rijksmonumentaal gebouwencomplex aan het Raadhuisplein uit de jaren dertig, ontworpen door architect Alexander Kropholler. Onderdeel van het complex is het voormalige raadhuis van Waalwijk met zijn karakteristieke trapgevel, dat in de jaren tachtig werd uitgebreid naar ontwerp van B&D Architecten. In 2010 verhuisde het gemeentehuis naar een nieuw gebouw langs de A59, waarna het oude raadhuis als ‘Huis van Waalwijk’ een vooral ceremoniële en culturele functie kreeg.
Langstraat
Dat het Schoenenkwartier juist hier is, is niet toevallig: Waalwijk is de hoofdstad van de Langstraat – een breed gebied dat grofweg ligt tussen Geertruidenberg en ’s-Hertogenbosch en eeuwenlang het centrum van de Nederlandse schoenen- en leerindustrie vormde. Die industrie is na de jaren vijftig op een paar fabrieken na langzamerhand verdwenen, wel was er nog het in 1953 opgerichte Nederlands Leder- en Schoenenmuseum, dat in 2019 de deuren sloot in afwachting van de nieuwe huisvesting. Bij de opening van het nieuwe gebouw veranderde de naam van Schoenenmuseum in Schoenenkwartier: een innovatief kenniscentrum voor schoenontwerp, -productie en -mode. Niet alleen een museum dus, maar een plek waar je ook kunt leren, werken en innoveren. Daarvoor zijn er onder meer een Kenniscentrum met onderzoeksbibliotheek, een auditorium en laboratoria voor ontwerp en prototyping, de Maaklabs. De nieuwe naam werd bedacht in samenwerking met The Invisible Party, dat ook de signing en de huisstijl van het Schoenenkwartier ontwierp.
Arcades
Het Schoenenkwartier bevindt zich deels in het Kropholler-gebouw en deels in dat van BD Architecten; van een voormalige binnenplaats tussen beide gebouwen werd door CIVIC Architects een nieuw gesloten bouwdeel gemaakt, de tuinzaal. De herkenbare Krophollerprincipes en -details werden hersteld bij de renovatie, en inspireerden ook het nieuwe ontwerp. Zo hanteerde CIVIC Architects het principe van eigenheid en stevigheid, zoals de oorspronkelijke architect ook deed: hout is hout, steen is steen. De karakteristieke muziekkiosk en de gaanderij met arcades aan het Raadhuisplein, oorspronkelijk open, werden met veel respect voor het oorspronkelijke ontwerp aan beide kanten dichtgemaakt, met royale ramen, taats- en schuifdeuren in dikke portalen, volgens de Krophollertraditie gemaakt van dik eikenhout. De nieuwe tuinzaal heeft een bakstenen kopgevel, precies hoog genoeg om het nieuwe museum goed zichtbaar te maken vanaf het huisplein, maar laag genoeg om niet alle aandacht op zich te vestigen. Net zoals bij de historische gebouwen zijn hier grootformaatbakstenen met brede voegen gebruikt, die door hun diagonale verspringende metselverband heel subtiel verwijzen naar de kapvormen van de andere gebouwdelen.
In de gestripte gevel van de kantoorvleugel uit de jaren tachtig werden grote ronde openingen uitgezaagd, die doorkijkjes bieden naar de tentoonstellingsruimtes en de trap tussen de eerste en tweede verdieping. Zo krijg je al direct bij binnenkomst een goed overzicht van het gebouw en kun je van tevoren je route bepalen. De nieuwe gezaagde openingen van de tuinzaal passen goed bij de getoogde arcades van het oude raadhuis, maar zijn in een volledige cirkel rond gemetseld, een ‘zonde’ volgens Krophollers architectuuropvattingen. Die waren wat star en dwingend, wat niet past bij de rol die het Schoenenkwartier in de huidige tijd wil vervullen in de maatschappij. Daarom koos CIVIC Architects er bewust voor om wél verder te werken met de oorspronkelijke materialen en technieken, maar hier op een vrijere manier mee te ontwerpen.
Ambacht in het Schoenenkwartier
Het entreegebied is volledig open; centraal door het gebouw loopt een binnenbestrating met een patroon van grote klinkers dat doet denken aan een overdekt dorpsplein. Het gewelfde plafond van het plein rust op het bestaande gebouw en nieuwe kolommen. Het is het hart van het gebouw, en kan worden gebruikt voor allerlei activiteiten – zoals modeshow, diners en vergaderingen. Je komt binnen bij het museumcafé dat ook toegankelijk is zonder dat je een entreekaartje hebt. De voormalige kiosk, een tijd ook raadzaal geweest, is nu onderdeel van het museumcafé en biedt uitzicht op het vernieuwde Raadhuisplein. Centraal in het café staat een grote multifunctionele ontvangstbalie, die ook als bar fungeert en tevens wordt gebruikt door het Toeristisch Informatiepunt Waalwijk.
Duurzaamheid en circulariteit spelen een belangrijke rol in het ontwerp: het front van de multifunctionele balie is bijvoorbeeld gemaakt van kalkhennep, een organisch product, en de plafonds zijn gemaakt van kunstvilt uit gerecyclede petflessen. De materialen zijn ook gekozen met het oog op duurzaamheid. Dat betekent enerzijds dat ze tegen een stootje moeten kunnen en mooi verouderen, en anderzijds dat ze duurzaam mogelijk gewonnen. Veel materiaal is hergebruikt, ook van het oorspronkelijke jaren tachtig-gebouw.
Het Schoenenkwartier gaat over ambacht, en om dat te benadrukken zijn verschillende samenwerkingen met partijen uit de creatieve maakindustrie aangegaan. Laura van Santen van la-di-da architects ontwierp bijvoorbeeld een experimentele tegelwand in het entreegebied, een van de blikvangers in het Schoenenkwartier. De wand combineert keramiekambacht met innovatie en verduurzaming – door de bijzondere vorm van de tegels, gemaakt in 3D-geprinte mallen, en het gebruik van afval uit andere glazuurprocessen. De tegels zijn geproduceerd door keramiekatelier Cor Unum en deels gerealiseerd door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. De tegelwand maakt deel uit van de museumwinkel, waarvoor CIVIC Architects de meubelen ontwierp. Leerlingen van vakschool voor creatieve talenten SintLucas in Boxtel ontwierpen de leren kussens voor het auditorium.
Put on your Red Shoes
Tinker Imagineers kreeg de opdracht voor de museale tentoonstellingen, die in samenwerking met het Schoenenkwartier werden ontworpen. Dit bureau ontwierp eerder tentoonstellingen voor Kamp Amersfoort en Nationaal Ereveld Loenen. De tentoonstellingen in Waalwijk hebben drie ‘gezichten’ – waarmee verschillende interessegebieden worden bediend en iedereen hier een mooie tijd kan beleven. Op de begane grond gaat het over het maken – de techniek en het ambacht – en zijn zowel historische als moderne machines en technieken te zien, waarmee ook de toekomst van de schoenenindustrie glans krijgt. In de Maaklabs kunnen de moderne machines en technieken ook door de bezoekers worden uitgeprobeerd.
De eerste verdieping vertelt het verhaal van de schoenenindustrie en de Langstraat, en maakt duidelijk waarom die industrie juist hier is ontstaan en niet ergens anders. Voor deze tentoonstelling deed Tinker Imagineers veel research en werden tal van mensen uit de schoenen- en leerindustrie geïnterviewd. Dankzij veel bewegend beeld is het museum zeer dynamisch, en overal zijn verrassingen en geheimen verstopt. Die houden de bezoekers wakker en alert, en maken voor kinderen leuke speurtochten mogelijk. De tentoonstelling is verdeeld in verschillende tijdvakken, waarbij handig gebruik is gemaakt van de oorspronkelijke celkantorenstructuur van het jaren tachtig-gebouw en zo van de nood een deugd werd gemaakt. Op deze verdieping is tevens het Kenniscentrum met archief, met daarnaast het auditorium met tribune in het oude deel van het complex.
Op de bovenste verdieping is het thema ‘De schoen als object’ en hier worden honderden schoenen uit de ruim 20.000 objecten tellende collectie van het Schoenenkwartier getoond. Op deze verdieping is ook de door Tinker Imagineers ontworpen openingstentoonstelling ‘Put on your Red Shoes’ te zien – genoemd naar het nummer ‘Let’s Dance’ van David Bowie, van wie ook diens rode schoenen zijn te zien, naast die van tal van andere beroemdheden als Elvis Presley, Madonna, Freddie Mercury, Elton John, Beyoncé en Lady Gaga. De meeste van deze schoenen zijn in bruikleen, maar het Schoenenkwartier heeft zelf ook een schitterende collectie met sensationele stukken. De nu tentoongestelde schoenen zullen binnen de thema’s regelmatig worden vervangen door andere uit het depot van het Schoenenkwartier, zodat een bezoek tot in lengte van dagen de moeite waard blijft.
www.civicarchitects.eu/nl
www.tinker.nl
(Tekst: Rutger van Oldenbeek – fotografie: Stijn Bollaert & Mike Bink)
LEGENDA
Opdrachtgever Gemeente Waalwijk
Architect en interieurontwerp CIVIC Architects; projectteam: Ingrid van der Heijden, Gert Kwekkeboom, Jan Lebbink, Rick ten Doeschate; medewerkers: Fernanda Romeu, Georgia Taylor-Berry, Maeve Corke-Butters
Tentoonstellingsontwerp Tinker Imagineers; Stan Boshouwers
Uitvoering tentoonstelling Kloosterboer, YIPP
Identiteit en wayfinding The Invisible Party
Interieurbouw Planemos
Cultuurhistorisch onderzoek Lotte Zaaijer
Losse meubelen o.a. Lensvelt, Morentz (vintage kerkstoelen)
Ontwerp tegelwand la-di-da
Tegels Cor Unum
Lichtontwerp Heinz Loopstra
Constructeur Archimedes Bouwadvies
Projectmanagement BBN
Directievoering BBT
Installatie-advies en Bouwfysica Nelissen ingenieursbureau
Uitvoering bouwkundig Wam en van Duren
Uitvoering installaties Van Dijnsen installatietechniek
Oppervlakte circa 3000 m²
