Sint Petrus’ Bandenkerk: religieus naar seculier dorpshart

TEKST Peter van Kester

FOTOGRAFIE Thijs Wolzak

Toen het schip van de Sint Petrus’ Bandenkerk in Son en Breugel eind 1958 afbrandde – vermoedelijk kortsluiting in de kerstverlichting – lagen er al nieuwbouwplannen klaar. Die waren getekend omdat het gebouw al jaren te klein was. Een half jaar later kon daarom al de eerste steen worden gelegd.
De nieuwe kerk, een ontwerp van architectenbureau Geenen en Oskam, bestond uit vijf identieke traveeën met een bijzondere dakconstructie. Niet eerder was er zo’n grote betonnen overkapping gemaakt, waardoor dragende pilaren in het interieur overbodig werden. Het kerkinterieur bevatte een zee van ruimte en ontlokte de auteur van Reliwiki de omschrijving ‘een kerkhal als een marktplaats voor Gods volk onderweg’. Het was diezelfde bijzondere constructie die project-architect Frank Zewald en interieurarchitect Rhona Disveld zo enthousiast maakte toen zij de Sint Petrus’ Bandenkerk bezochten. Zij werken bij INBO, één van de vijf bureaus die een plan tekenden voor de verbouwing
van de leegstaande kerk tot dorpshuis. De deelnemende bureaus presenteerden hun ontwerpen tijdens een heuse markt, waar de inwoners van Son en Breugel de plannen mochten beoordelen. Zij kozen het ontwerp van INBO tot
winnaar, een keuze die de gemeenteraad bekrachtigde. In 2021 begon de verbouwing en in de zomer van 2022 volgde de oplevering. Het nieuwe Dommelhuis, genoemd naar de nabij gelegen rivier de Dommel, bevat een bibliotheek, een theater, een bar, een Huiskamer, een aantal flexruimtes en diverse kantoren die door maatschappelijke organisaties worden gehuurd.

Open plint

“We troffen een donkere, introverte ruimte aan”, vertellen de architecten ter plekke. “Door hoge verticale ramen viel er prachtig licht naar binnen. De open structuur, ontstaan door de enorme overspanning van het betonnen dak, kregen we cadeau. Die ruimtelijkheid en theatrale vensters wilden we behouden en optimaal benutten. Het werden de uitgangspunten voor ons ontwerp dat meer licht en levendigheid in het interieur moest brengen. Dat deden allereerst door de gesloten gevel op de begane grond te openen. We braken de bestaande drie ingangen open en verwijderden de dichte geveldelen ernaast. Zo ontstond er een transparante plint van drie meter hoog en kunnen mensen buiten zien wat er binnen gebeurt. Dat werkt enorm drempelverlagend.”

Een nieuwe, metalen luifel rond de buitengevel bindt de verticale pijlers en de nieuwe plint samen en geeft visuele samenhang. In de zijmuur van de Sint Petrus’ Bandenkerk kwam een nieuw raam over de volle hoogte. Het is ontworpen in de stijl van de al bestaande ramen en zorgt eveneens voor extra lichtinval. De architecten hadden nog meer glas gewild, maar zagen daar vanaf. Dan had er binnen een voorzetwand moeten komen die de karakteristieke baksteengevel aan het oog had onttrokken. Dat zou het interieur teveel hebben aangetast. Wel brachten zij in één van de dakschalen een lichtstraat aan zodat er nu daglicht in het hart van het gebouw valt. Die ingreep planden zij vanaf het begin.

Huiskamer

In het nieuwe dorpshuis kunnen inwoners koffie drinken, een kaartje leggen, de bibliotheek of een theatervoorstelling bezoeken. De harmonie oefent er, jongeren kunnen er gamen of repeteren met hun band. Diverse organisaties van de gemeente zijn er gehuisvest, plus het lokale radiostation en enkele bedrijven. Om al deze verschillende partijen te huisvesten met behoud van de bijzondere ruimte, bedacht INBO een intelligente oplossing. Een centraal geplaatste trap voert naar de flexruimtes en kantoren op eerste verdieping en functioneert tegelijk als publiekstribune. Links daarvan bouwden zij een lange, uitnodigende bar (De Koster) en daarachter de ingang naar het nieuwe theater.

De meest pregnante ingreep was de bouw van losse, blokvormige volumes op pijlers. Deze bevatten een aantal flexruimtes en afgescheiden kantoren terwijl er technische installaties en extra isolatie in zijn verwerkt. De architecten: “Net als de nieuwe plint beneden hebben we deze constructies wit gestuukt zodat je duidelijk ziet dat het nieuwe toevoegingen zijn. Het wit contrasteert bovendien mooi met de bestaande bakstenen muren. Het zijn bewust lichte straalconstructies die relatief makkelijk verwijderd kunnen worden. Dat was een voorwaarde omdat het centrum van Son en Breugel tegelijk een archeologische vindplaats is. Kijk maar naar de vloervitrine links beneden met archeologische vondsten, afgedekt met een glazen plaat.”

Vestzaktheater

Ook plaatse INBO een extra verdieping op de uitbouw van later datum aan de achterzijde van de kerk. Hierin konden extra flexruimtes worden ondergebracht. Aan de vijf baksteen-reliëfs in de voorgevel - gestileerde taferelen uit het leven van de apostel Petrus - voegde INBO een zesde kunstwerk toe: een lichtsculptuur verwijzend naar de plattegrond van Son en Breugel.

De afgescheiden Huiskamer - bij binnenkomst rechtsachter - wordt zowel door de jeugd als ouderen gebruikt. Hij kreeg een eigen pantry zodat groepen zich daar zelfstandig kunnen terugtrekken. De flexruimtes zijn geschilderd in lichtgroene en blauwe tinten. Beneden zijn de kleuren warmer en uitbundiger om een huiskamergevoel op te roepen. Een aantal flexruimtes is extra geïsoleerd tegen geluidsoverlast.

Indrukwekkend is ook het nieuwe Vestzaktheater dat links in de kerk is gebouwd. Hoge, goed isolerende deuren leiden naar een verrassend ruim theater met een uitschuifbare publiekstribune. Er kwam ook een extra balkon met technische voorzieningen. De metershoge verticale ramen zorgen ook hier voor een dramatische lichtinval, maar kunnen uiteraard worden verduisterd.

Magische speelruimtes

“Het interieur hebben we in nauwe samenspraak met de verschillende gebruikersgroepen ontworpen”, vertellen de architecten. “Dat kostte de nodige participatieavonden. Ook werkten we intensief samen met het interieurbureau Puur Sang dat de bibliotheek inrichtte. Zo zijn er onder de tribunetrap extra boekenkasten gekomen en functioneren losse boekenkast-elementen tegelijk als afscheidingswanden voor de toiletten. Voor de eerste verdieping ontwierpen we samen een ronde lees- en ontmoetingsruimte met planten. De hoge verticale ramen, rechts in de bibliotheek, zijn gebruikt om er magische speelruimtes voor kinderen in te maken. De voormalige biechtstoelen veranderden we in studiecellen met een raampje in het midden als knipoog naar de vroegere functie.” Het steeds consequent toegepaste eikenhout in alle op maat-gemaakte meubels en de bar zorgt voor samenhang en herkenbaarheid. Het losse meubilair, huiselijke banken en grote leestafels met erboven informele lampen, versterken het huiskamergevoel dat INBO nastreefde.

Reuring in de Sint Petrus’ Bandenkerk

Verlichtingsarmaturen en geluidsboxen hangen niet aan het plafond, maar aan rails in de betonnen ‘goten’ tussen de dakschalen. Zo bleef de ruimtelijke, open structuur behouden. Het plafond is enkel voorzien van een gevlokte akoestische laag. De akoestiek in het drukbezochte gebouw is uitstekend. Dat komt ook door de oude bakstenen muren, waarin een herhalend patroon van bakstenen ‘kruisjes’ is verwerkt. Deze bevatten gleufjes die akoestiek-bevorderend blijken.

De Sint Petrus’ Bandenkerk was jarenlang een belangrijk ontmoetingscentrum voor de inwoners van Son en Breugel. Na de leegstand en dreigende sloop is het opnieuw een ontmoetingspunt geworden. “Wanneer je er ook komt, er is altijd reuring!”, aldus de architecten. Hun verbouwing heeft zijn doel bereikt.

Legenda

Opdrachtgever Gemeente Son en Breugel
Architect INBO; Frank Zewald, Willemijn Meeusen, Renée Erens, Rhona Disveld, Pieter Keijzer, Aron Bogers, Bram Schellekens
Inrichting bibliotheek i.s.m. Puur Sang Interieurconcepten
Interieurbouw RTR Interiors
Losse meubelen via Desque
Adviseur bouwfysica Cauberg Huygen
Adviseur installaties Huisman & van Muijen
Bouwtechniek Goudstikker - de Vries
Aannemer Stam en de Koning

De website Pi-online biedt actualiteit voor professionals uit de architectuur- en interieurbranche.