De grondgedachte voor de tentoonstelling Onze Koloniale Erfenis is dat er buiten het koloniale systeem – en ondanks dit systeem – altijd ruimte was waar veerkracht, creativiteit en verzet mensen samenbracht om samen controle te behouden over hun eigen leven. Deze plekken, gewoontes en rituelen, deze Spaces of Togetherness, vormen de basis van het ontwerpconcept. Het verhaal van Onze Koloniale Erfenis wordt verteld in negen scenes, ieder met een eigen thema en eigen Space of Togetherness in de hoofdrol. Op de plattegrond zie je de cirkels en vierkanten waar midden in de ruimtes plek is gemaakt voor een nieuw verhaal: de perspectieven van buiten, tussen of tegen het koloniale systeem.
Het voormalig Koloniaal Museum
Het Tropenmuseum, oorspronkelijk gebouwd als Koloniaal Instituut, is zelf zo’n koloniale erfenis. Later werd het een museum van wereldculturen maar een groot deel van haar collectie is afkomstig uit Nederlands’ voormalige koloniën, en is verzameld vanuit een koloniale blik. Het gebrek aan bestaande collectie om tegenovergestelde perspectieven te ondersteunen hebben we niet als probleem gezien. De leegte, de ruimte, de afwezigheid van foto’s, objecten en anderszins getuigenissen van niet-kolonialen, hebben we willen laten zien met haar eigen zeggingskracht. Zodat er juist ruimte ontstaat voor dialoog. Het is daarmee ook een uitnodiging naar de bezoeker: wat zijn hier de verhalen die nog verteld moeten worden?
Ook in vorm worden koloniale machtsstructuren aan de kaak gesteld. Vanaf de eerste blik worden poëtische metaforen ingezet om dat voelbaar te maken. De eerste ruimte is gevormd door cirkels van blauwe voile die als druppels uiteen waaieren vanuit een centraal punt. Het verbeeldt de aantrekkingskracht die de inheemse culturele “schatten” uitoefenden op de koloniale mogendheden. Niet de koloniale positie, maar de bestaande inheemse cultuur staat centraal. Verderop gaat het over het koloniale wereldbeeld van de aarde als supermarkt, waarin alles zomaar beschikbaar en te koop is. Dit is vertaald naar een modulair ingerichte ruimte opgebouwd uit gestandaardiseerde groothandel-kratjes.
Onze Koloniale Erfenis vraagt om kritische houding
Net als het museum zijn ook de ontwerpers onderdeel van een systeem dat – onbedoeld – bepaalde verhoudingen in stand houdt. Het verhaal van Onze Koloniale Erfenis vraagt om een kritische houding. Die kritische houding wilde Kossmanndejong, dat eerder betrokken was bij de ontwikkeling van een bezoekersbeleving, in hun werkwijze inbouwen. Daarom organiseerden ze een meerstemmig proces. Kossmanndejong en AFARAI trokken samen op voor het concept en ontwerp van de tentoonstelling. De intensieve samenwerkingsvorm, die overigens ook het museum, ervaringsdeskundigen, experts en talloze partners betrof, zorgde ervoor dat alle ideeën en keuzes voortdurend werden bevraagd, tegen het licht gehouden en ondersteboven gekeerd.
(Fotografie: Rick Mandoenglr)
