De voormalige sigarettenfabriek in Zevenaar heeft een nieuwe bestemming gekregen, en huisvest nu als de Turmac Cultuurfabriek diverse culturele en sociaal-maatschappelijke organisaties. In HAL 12, de productiehal uit 1952, bieden de bibliotheek, het Liemers Museum, Filmhuis Zevenaar, het streekarchivariaat, Caleidoz Welzijn, RSD de Liemers en het gemeentehuis sociale, culturele en educatieve programma’s voor de bewoners van De Liemers. Dit is de streek rondom Zevenaar, de stad waar rond 1920 de Turmac-fabriek werd opgericht. (De naam Turmac is een samenvoeging van Turkije en Macedonië, de landen waar vandaan de tabak werd geïmporteerd.) De fabriek, die sinds 2000 onder licentie van British American Tobacco (BAT) produceerde, speelde tot de sluiting in 2008 een belangrijke rol in de streek. In 2015 transformeerde Inbo al een deel van de fabriek tot gemeentehuis voor Zevenaar, waarmee het gebouw weer een rol in de gemeenschap ging vervullen.
Ruimtelijke puzzel van Turmac Cultuurfabriek
De laatste fase in de herbestemming van de fabriek vormt de transformatie van de imposante HAL 12, een coproductie van Bureau Rowin Petersma en Studio Groen+Schild. Architect Ellen Schild: ”Rowin Petersma kende het gebouw al; toen hij bij Inbo werkte, was hij betrokken bij de verbouwing voor het gemeentehuis van Zevenaar. Veel van de organisaties die in het Turmac gebouw zouden trekken, kwamen vanuit eigen locaties in Zevenaar. Ze wilden wel samenwerken, maar echt ruimtes delen is natuurlijk een hele stap. De gemeente had daarom organisatiearchitect Barbara de Leeuw van Bureau Band gevraagd om het overgangstraject te begeleiden. We hebben als een hecht team aan dit project gewerkt. Het was in het begin best ingewikkeld om alle gebruikers een plek in de hal te geven. We hebben een soort ruimtelijke puzzel gemaakt, en workshops gehouden over identiteit en duurzaamheid. Het resultaat van dit interessante proces is onder andere dat de organisaties nu de horeca- en facilitaire voorzieningen delen, en dat er meer wordt samengewerkt, bijvoorbeeld door het filmhuis en de bibliotheek.”
Industrieel erfgoed
De monumentale voormalige productiehal, een ongedeelde ruimte van 7200 m2, is zoveel mogelijk intact gelaten om het bijzondere karakter te bewaren. Uitgangspunt bij het ontwerp was het behoud van het industrieel erfgoed. Schild: “De hal heeft een heldere opzet met lange zichtlijnen, een indrukwekkende staalconstructie en grote daklichten. Het was de kunst om die kwaliteit niet verloren te laten gaan. Doordat de fabrieksvloer, de plafonds en leidingen overal in zicht zijn gebleven, kun je de sfeer van de fabriek nog voelen.” Een mooi cadeautje was de al aanwezige entresol, die nu ruimte biedt aan de gedeelde flexwerkplekken voor de organisaties.
Als je de hal binnenkomt, vind je rechts van de entree de balies van de gemeente, en links het café – dicht bij de ingang voor een gastvrije ontvangst. “Medewerkers van de gemeente lunchen er ook. Rechts van de entree bevindt zich een soort van patio, die gebruikt kan worden voor onder andere borrels en trouwpartijen. De Raadzaal was in het oorspronkelijk ontwerp groter. Deze is iets ingekort om een lange zichtlijn vanuit de entree door de hal mogelijk te maken.” De bibliotheek heeft het grootste deel van de hal in gebruik: een dubbelhoge ruimte aan de noordzijde van het gebouw, grenzend aan een smalle binnenstraat. Schild: “De bibliotheek ging als eerste organisatie naar het Turmac gebouw, de overige organisaties zijn dit jaar gevolgd.” Een van deze organisaties is het Liemers Museum, waar de geschiedenis en regionale gebruiken van de streek centraal staan. Het expositieconcept voor dit museum is ontworpen door Opera.
Hergebruik
Groen+Schild koos voor materialen en kleuren die aansluiten bij het industriële karakter van het gebouw; zo is hout gebruikt om warmte te brengen in de grote ruimte. Omdat nieuw en glimmend hier niet zouden staan, zijn veel hergebruikte materialen toegepast. Schild: ”Een aantal hallen achter HAL 12 is gesloopt, daar konden we materialen van oogsten.” In de evenementenruimte zijn de grote overheaddeuren uit de gesloopte hallen gebruikt. De zwart gebeitste bar is deels van hergebruikt hout. Ook voor de drie grote volumes waarin de filmzalen en de horecakeuken liggen, is geoogst materiaal gebruikt. Thijs Bongers, interieurarchitect bij Groen+Schild, kwam op het idee om ze af te werken met oude houten vloeren uit een Rotterdams slooppand. Het opvallende ruitpatroon van deze bekleding is geïnspireerd op het ruitvormige metselwerk in de voorgevel van HAL 12.
Ook de inrichting is een mooie mix van oud en nieuw, met veel hergebruikte meubelen van de organisaties. Schild: ”We hebben de hergebruikte kasten van de bibliotheek in een industriële kleur groen laten spuiten, zo vormen ze toch een mooie eenheid. Afgezien van het meubilair en de filmzalen hebben we weinig kleur toegevoegd. De lichtadviseur heeft het lichtplan ontworpen met nieuwe en deels hergebruikte armaturen, het is zo opgezet dat het nog kan groeien. “
Kunst in Turmac Cultuurfabriek
Dat het fabrieksgebouw nu onderdak biedt aan culturele en sociaal-maatschappelijke organisaties, past eigenlijk wel binnen de geschiedenis van het pand. Want ‘de Turmac’ zoals de fabriek in Zevenaar bekend staat, was in meerdere opzichten vooruitstrevend. Zo werd het lichte, open hoofdgebouw uit 1927 gebouwd volgens de principes van het Nieuwe Bouwen. De fabriek stond bovendien aan de basis van een belangrijke kunstcollectie: eind jaren vijftig besloot de toenmalige managing director Alexander Orlow dat er grote kunstwerken moesten komen in de fabriekshallen, om deze interessanter te maken voor de werknemers. Dit was het begin van de beroemde Peter Stuyvesant Collectie, die na de sluiting van de fabriek in 2008 gesplitst is. Schild: “De gemeente Zevenaar bezit nog een deel van deze collectie, het idee is dat Opera in de brede binnenstraten van de hal weer grote panelen gaat ophangen.” Hiermee zou de kunst opnieuw voor een breed publiek te zien zijn, en kan de Turmac Cultuurfabriek zijn naam nog meer eer aandoen.
www.studiogroenenschild.nl
www.rowinpetersma.nl
(Tekst: Eva Vroom – fotografie: Mike Bink)
LEGENDA
Opdrachtgever Gemeente Zevenaar
Partners Kunstwerk! Bibliotheek en Liemers museum, Filmhuis Zevenaar, Caleidoz, Streekarchivariaat de Liemers en Doesburg, Cultuurhistorische Vereniging Zevenaar, Graafschap College, Rijn IJssel Mbo opleidingen, RSD de Liemers, Gemeente Zevenaar
Architectuur en interieurarchitectuur Studio Groen+Schild en Bureau Rowin Petersma
Ontwerpteam Studio Groen+Schild Ellen Schild, Thijs Bongers, Rosanne Bommartini
Ontwerpteam Bureau Rowin Petersma Rowin Petersma, Adalberto Pacheco, Susanne Vruwink
Museumconcept Liemers Museum Opera
Vaste inrichting Gieskes Interieur en hergebruik
Inrichting bibliotheek Bruynzeel
Losse inrichting ATMR en hergebruik
Stoelen filmzalen Fibricit
Gerecyclede houten wandbekleding Lagemaat
Akoestische geprinte wanden filmzalen PolyGroup Benelux
Vloerafwerkingen Desso, Ege, Forbo, Arturo, Mosa
Advies installaties Nelissen ingenieursbureau
Adviseur constructies Wiggers Ingenieursbureau
Adviseur filmzalen CinemaNext, Decinex
Adviseur horecaconcept Moerkerk advies
Projectmanagement partners Bureau Band
Projectmanagement bouw BOAG
Aannemer en installateur Binx Smartility
De website Pi-online biedt actualiteit voor professionals uit de architectuur- en interieurbranche. De rubriek Projecten biedt beschrijvingen van onlangs gerealiseerde gebouwontwerpen.
